«Κατά της φορολογίας - Εξεγέρσεις και αντιδράσεις»

Κωνσταντίνος Ιωαν. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής – Λογιστής

Περιεχόμενα

1) [ 1819 ] Λευκάδα [ «Ιόνιο Κράτος » ]. Η στάση «στάση των χωρικών», ενάντια στην πρόσθετη φορολογία.
2) [ 1830 ] Η στάση στο Λιμένι της Μάνης .
3) [ 1830 ] Η ανταρσία των εμπόρων της Ερμούπολης Σύρου.
4) [ 1836] Πάτρα. Οι αντιδράσεις στην επιβολή Φόρου Επιτηδευμάτων.
5) [ 1928 ] Η εξέγερση κατά της φορολογίας στην Κρήτη.
6) [ 2008 ] : Το Κίνημα «Δεν πληρώνω»
7) Παγκόσμια ιστορία των φορολογικών εξεγέρσεων.




[ Το κράτος με τη μορφή ληστών και πάνοπλων χωροφυλάκων γυρίζει στην Κρήτη για την είσπραξη των φόρων από τους φτωχούς Κρητικούς. Γελοιογραφία του Ν. Καστανάκη τις ημέρες των κρητικών συλλαλητηρίων (“Η Πρωία”, 2 Φεβρουαρίου 1928)... [ Πηγή :https://www.logiosermis.net/2016/06/1928.html#.W5KphfZuI2w ] ]

« Η αφορμή για την εξέγερση ήταν η πρόσθετη φορολογία, που επέβαλε η κυβέρνηση του Ιονίου Κράτους τον Ιούνιο του 1819 στους αγρότες και αστούς της Λευκάδας, για να συγκεντρώσει τα χρήματα που απαιτούνταν για την κατασκευή μέσα στη λιμνοθάλασσα μιας διώρυγας, από την οποία να διέρχονται τα πλοία και να μην είναι αναγκασμένα να κάνουν το γύρο του νησιού από δυτικά στο ανοιχτό Ιόνιο. Τα έργα της κατασκευής της είχαν αρχίσει από το 1818. Το ποσό, που έπρεπε να καταβάλει η Λευκάδα στο δημόσιο Ταμείο, ήταν 4.000 τάληρα ετησίως και θα εισπραττόταν από φόρους στο κρασί, λάδι, δημητριακά, όσπρια, αρνιά, κατσίκια και χοίρους, θα επιβάρυνε δηλαδή τους χωρικούς. Η φορολογία αυτή θα απέδιδε 1.000 τάληρα ετησίως.
Τα υπόλοιπα 3.000 θα τα κατέβαλαν οι ευκατάστατοι της πόλης. Οι Λευκάδιοι θεώρησαν άδικο να πληρώσουν μόνο αυτοί για ένα έργο που ωφελούσε όλα τα νησιά του Ιονίου.
Τα γεγονότα εξελίχτηκαν ως εξής:…..

• 17 Σεπτέμβρη 1819 (π.η.): Ενισχυμένοι με καινούργιες ομάδες και από τα άλλα χωριά, οι χωρικοί καταλαμβάνουν πρωί-πρωί το ύψωμα «Καθάρια Ράχη» πάνω από τη Μεγάλη Βρύση. … Πανικόβλητοι οι δημογέροντες και οι άρχοντες, καταφεύγουν στην αγγλική προστασία. Ο Τοποτηρητής, για να αποκρούσει πιθανή επίθεση από τα νότια και δυτικά της πόλης, έστησε κανόνια και τοποθέτησε φρουρές στις εισόδους της πόλης. …Ο Τοποτηρητής κηρύσσει το στρατιωτικό νόμο. Παρά τις απειλές του οι χωρικοί δεν διαλύονται. Ο Στόβενς επιτίθεται εναντίον τους με τρία τμήματα. ….

• 22 Σεπτ. 1819 (π.η.): Στη θέση «Μπόζα» έγινε η μεγάλη σύγκρουση. Οι Άγγλοι υπέστησαν μεγάλες απώλειες αλλά η άμυνα των χωρικών δεν είχε ανάλογη συνέχεια….Τον επόμενο χρόνο 1820 τα φορολογικά µέτρα χαλάρωσαν. Διατηρήθηκε η υποχρέωση των πιο εύπορων της πόλης να καταβάλουν συνολικά 3.000 τάληρα (το ανώτατο όριο κατ’ άτομο ήταν 200 και το κατώτερο 10 τάληρα), επιβλήθηκε φόρος στα διερχόµενα και ελλιµενιζόµενα πλοία, εκτός από τα λευκαδίτικα, και ο φόρος στο κρασί και στο λάδι περιορίστηκε µόνο στις εξαγόµενες ποσότητες……»
[Δημήτρης Τσερές. Η Στάση των Χωρικών της Λευκάδας το 1819 ]

2) [ 1830 ] Η στάση στο Λιμένι της Μάνης .
[Παραθαλάσσιο χωριό που ήταν έδρα και λιμάνι των Μαυρομιχαλαίων ]

« Την άνοιξη του έτους 1830 κυκλοφορούσαν στη Μάνη συνθήματα για την μη πληρωμή των φόρων με την παρακάτω δικαιολογία « Ουδέποτε πλήρωσε η Μάνη και δεν πρέπει να καθιερωθή τοιαύτη κακή συνήθεια».

Τον Απρίλιο του 1830 ο Ιωάννης Μαυρομιχάλης συγκρότησε επαναστατική κυβέρνηση στην Τσίμοβα-Αρεόπολη, έδιωξε τους κυβερνητικούς υπαλλήλους, άρπαξε τις προσόδους του τελωνείου και έστειλε μερικούς οπαδούς-φίλους του στη Μονεμβάσια και το Έλος Λακωνίας, όπου λεηλάτησαν τους κατοίκους…

Η δυσαρέσκεια και η εχθρότητα των Μαυρομιχαλαίων στον Κυβερνήτη οφειλόταν στην κατάργηση των προνομίων που είχαν στους δασμούς και τη φορολογία κατά την Τουρκική περίοδο ως ηγεμόνων της Μάνης. Ο Καποδίστριας « αποφεύγων τον εμφύλιον πόλεμον» για να επικρατήσει ηρεμία δεν άφησε να απαγγελθεί κατηγορία εναντίον του Ιωάννη Μαυρομιχάλη. Τον Δεκέμβριο του 1830 ξέσπασαν στο Λιμένι ταραχές, διώχθηκε βίαια ο έκτακτος Επίτροπος Κορνήλιος και οι Μανιάτες ετοιμάζονταν να προχωρήσουν με στασιαστικές διαθέσεις στο Ναύπλιο…..»
[ Πηγή : Γιάννης Λεκκάκος : Άρθρο, «Η στάση στο Λιμένι το έτος 1830 ενάντια στη φορολογία και τους υπάλληλους της Διοίκησης-έγγραφο του Επισκόπου Λαγίας» ]

[ Πηγή : Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)]

Η Σύρος ήταν το μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της εποχής εκείνης με αναπτυγμένη οικονομία. Ο Καποδίστριας έστειλε το 1830 τρία νομοσχέδια στον τότε επίτροπο της Σύρου, τα οποία αφορούσαν στην άρχουσα τάξη του νησιού. Το πρώτο νομοσχέδιο διαχώριζε τους εμπόρους από τους μεσίτες, το δεύτερο επέβαλλε φορολογία σε όσους έκαναν εξωτερικό εμπόριο και το τρίτο χώριζε τους εμπόρους σε τάξεις και επέβαλλε υποχρεώσεις και κανόνες σε όσους ασκούσαν εσωτερικό εμπόριο. Το περιεχόμενό τους προκάλεσε την οργή των κατοίκων. Ο Ιωάννης Περίδης έδωσε το σύνθημα της αντίδρασης φωνάζοντας « Άπαξ συνετρίψαμεν τας αλύσους του Σουλτάνου, νέας αλύσους δεν δεχόμεθα. Ουδείς έλαβε εντολήν από το έθνος να μας υποβάλη εις ζυγόν».
Ο λαός της Σύρου πραγματοποίησε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας στους δρόμους της πόλης. Οι πρωταίτιοι της στάσης συνελήφθησαν, φυλακίσθηκαν αλλά τελικά αθωώθηκαν .
[ Πηγή : «Μηχανή του Χρόνου», http://www.mixanitouxronou.gr : «Το κίνημα της Σύρου κατά του Καποδίστρια. Η ανταρσία των εμπόρων της Ερμούπολης που αντέδρασαν στις μεταρρυθμίσεις και τη φορολογία του Κυβερνήτη» ]

[ Πηγή : Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)]

Το Ιούλιο του 1836, θεσπίζεται ο Φόρος Επιτηδευμάτων (ΦΕΚ 34, 15-07-1836) . « Αυτός ο νέος κεφαλικός φόρος επιβάλλεται σε όλους όσοι ασκούν κάποιο επάγγελμα ή τέχνη πλην του δημοσίου υπαλλήλου και του αγρότη. Σε κάθε περιφέρεια του Βασιλείου συστήνονται επιτροπές οι οποίες κάθε Δεκέμβριο καταγράφουν όλους τους επαγγελματίες, τους ταξινομούν ανά την ασχολία τους και –σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετα- εκτιμούν το κέρδος του κάθε παραγωγικού κλάδου! Επί αυτού του εκτιμώμενου από αυτούς χωρίς σχεδόν κανένα στοιχείο τζίρου του κάθε κλάδου ορίζουν το 5% που πρέπει να πληρώσει ο κάθε επιτηδευματίας και τεχνίτης. Οι κατάλογοι αυτοί, με τους επιτηδευματίες, τις κατηγορίες τους και τον φόρο που τους αναλογεί, επικυρώνονται από τους κατά τόπους Δήμους και ξεκινούν μετά οι διαδικασίες για την είσπραξη του φόρου…..Ανά την επικράτεια οι κατάλογοι που όριζε ο νόμος περί των επιτηδευμάτων καταρτίζονταν και οι εκπρόσωποι της διοίκησης προχωρούσαν στις διαδικασίες για την είσπραξή των φόρων. Σε όλη την επικράτεια; Όχι. Στο δεύτερο (μετά την Ερμούπολη) μεγαλύτερο λιμάνι του Βασιλείου, στην πύλη της Ελλάδας προς την Δυτική Ελλάδα, οι αστοί ξεσηκώνονται και αντιδρούν στην εφαρμογή του νόμου.

Οι ταραχές :«Οι έμποροι και λοιποί βιομήχανοι των Π. Πατρών απεποιήθησαν προ καιρού την πληρωμήν του περί επιτηδευμάτων φόρου. Το Δημ. Συμβ. δεν ηθέλησε να λάβη μέρος εις τον προσδιορισμόν του ποσού του φόρου. Ο Διοικητής το επροσδιόρισεν ακολούθως με μόνον την Συνδρομήν του Οικονομικού Επιτρόπου. Ιδού η πρώτη παρανομία από μέρους του Διοικητού. Η Κυβέρνησις εδύνατο να διαλύση το Δημοτικόν Συμβούλιον, όχι όμως και να σφετερισθή τα καθήκοντα αυτού ». (Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837.)

Ενδεχομένως λόγω της αναταραχής που επικρατούσε στα υψηλότερα διοικητικά κλιμάκια οι Πατρινοί να απόλαυσαν μια σύντομη ανοχή, Πολύ γρήγορα όμως το Κράτος εμφανίστηκε αποφασισμένο να επιβάλλει με κάθε τρόπο τον Νόμο. Κατά την 12 τ.τ. (σημ.: εννοεί στις 12 Μαρτίου) προσεκλήθη ο μεγαλέμπορος Κύριος Φακίρης εις το Διοικητήριον, και διετάχθη να πληρώση δραχμάς 600 ως φόρον επιτηδευμάτων. Μη συγκαταταθέντος εις τούτο του Κυρίου Φακίρη, εστάλησαν χωροφύλακες παρά του Διοικητού εις το εμπορικόν κατάστημά του, οίτινες εισελθόντες κατά την οποίαν έλαβαν διαταγήν εις αυτό, έλαβαν αυθαιρέτως πραγματείας τιμής ανωτέρας των 2.000 δραχ. « Η διαγωγή αύτη του Διοικητού είναι η δευτέρα κατάχρησις της διοικητικής του Εξουσίας». (Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837)

Αυτή η αυθαίρετη (;) πράξη του Διοικητή Αχαϊοήλιδας Αμβροσιάδη πυροδότησε ακόμα περισσότερο τα πνεύματα, ξυπνώντας τις πολύ πρόσφατες μνήμες όχι μόνο της πρόσφατης περιόδου της απολυταρχικής Βαυαρικής Αντιβασιλείας αλλά και αυτής της τουρκικής σκλαβιάς και του κοτζαμπασισμού. Ήταν λοιπόν επόμενο να εκδηλωθεί στάση που σκόρπισε τον τρόμο στους Βαυαρούς και τους συνεργάτες τους: « Η ησυχία διεταράχθη εις τας Πάτρας. Έμπορος τις μη θελήσας να συμμορφωθή με τας διατάξεις του επί των επιτηδευμάτων νόμου, παρέσυρεν εις την παρεκτροπήν του και άλλους τινάς εκ των εν εκείνη τη πόλει εμπόρων, οι οποίοι έκλεισαν συγχρόνως τα εργαστήριά των». (Εφημερίδα Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, φ. 74, 23 Μαρτίου 1837).

Στο πλευρό των εμπόρων και των τεχνιτών στάθηκαν εμπράκτως και άλλοι επαγγελματίες, ακόμα και κάποιοι που κανείς δεν περίμενε ότι θα έδειχναν τέτοια αγωνιστική διάθεση! « Ιδόντες δε τούτο οι βιομήχανοι (*) της πόλεως ταύτης και οι βάναυσοι (*) (εις τον κατάλογον των οποίων, τις δύναται να ποτέ να πιστεύση! ετέθησαν και οι Δικηγόροι) απεφάσισαν να μη μετέλθωσι πλέον την τέχνην των. Όθεν εσφάλισαν τα εργαστήριά των, κατά την 15 και 16 του τρέχοντος μηνός ». (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα)…. « Ως τόσον δεν ευρίσκεται εις την αγοράν ταύτην μήτε ψωμί, μήτε άλλο τι. Και πολλαί οικογένειαι έζησαν χθες χωρίς ψωμί, και σήμερον πολλαί περισσότεραι. Οι δε εργάται ως 2.000, οίτινες καθ’ ημέραν εργάζονται εις τας σταφιδαμπέλους, εζητούσαν περί της εσπέρας ψωμί, και μη ευρόντες ήρχισαν να καταριώνται τους αιτίους της εθνικής ταύτης συμφοράς. Σήμερον δε ουδείς εργάτης πηγαίνει να εργασθή με το να μην έχουν οι δυστυχείς ψωμί. Ο δε λαός εν γένει φαίνεται εις μεγάλον αναβρασμόν και αγανάκτησιν και ο Θεός ας μας γλυτώση από τα μεγαλύτερα». (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 16 Μάρτη από την Πάτρα.)…

«Ο Διοικητής προσεκάλεσε τινάς εξ αυτών και μάλιστα τους αρτοποιούς να ανοίξωσιν, αλλ’ αυτοί το απεποιήθησαν ανεξαιρέτως. Διέταξε να συλληφθώσι και να αποσυρθώσι εις την φυλακήν. Ιδού και τρίτη κατάχρησις της Εξουσίας. Ο Λαός ερεθισθείς ήρπασε τους εις φυλακήν αποσυρομένους αρτοποιούς από τας χείρας των ενόπλων. Εις την κατάστασιν ταύτην ήσαν τα πράγματα μέχρι την 17 τ.τ.» (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 16 Μάρτη από την Πάτρα.)… …
« Η Κυβέρνησις διέταξε την αποστολήν στρατευμάτων εις Πάτρας και ο Σύμβουλος της Επικρατείας Κύριος Βαλτινός ανεχώρησε προχθές το εσπέρας δι’ εκεί ως Βασιλικός Επίτροπος». (Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. 39-40, 21 Μαρτίου 1837)

Μετά την είσοδο των στρατευμάτων στην πόλη και την επιβολή ουσιαστικά κατάστασης στρατιωτικού νόμου, η Πάτρα έμοιαζε με στρατόπεδο. « Συνάζονται πανταχόθεν του Κράτους μεταβατικά σώματα, τάγματα της γραμμής, εθνοφύλακες, ελαφρά σώματα, ιππικόν, και ήδη η πόλις μας ομοιάζει μάλλον με στρατόπεδον ή με πόλιν εμπορικήν. Έρχεται ο έκτακτος απεσταλμένος Βαλτινός και ο Γενικός αρχηγός της Πελοποννήσου Γόρδων. Μανθάνομεν ότι εστάλη και πυροβολικόν, αλλά έλαβεν διαταγάς να οπισθοδρομήση. Ως τόσον δεν έμεινεν οικία ήτις να μη γένη στρατιωτικόν κατάλυμα». (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 424, 31 Μαρτίου 1837, επιστολή από τις 26 Μάρτη από την Πάτρα.)

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες και υπό τις απειλές των τουφεκιών, ο νόμος αρχίζει και εφαρμόζεται. « Εις τας Π. Πάτρας, ως μας πληροφορούν, εξακολουθούν οι κύριοί μας την εκτέλεσιν των σχεδίων των. Είναι, φαίνεται, αποφασισμένοι ή να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν τους Έλληνας, ή να τους φέρουν άνω κάτω, νομίζοντες αναμφιβόλως, ότι με τον τρόπον τούτον θέλουν κατορθώσει τους σκοπούς των. Οι κύριοί μας, λέγουν, ότι εξακολουθούσιν εις το να κάμνουν κατασχέσεις εις τας πραγματείας των εν Πάτραις εμπόρων, δια να πληρώσουν τας οποίας αυτοί οι ίδιοι έκαμον εκτιμήσεις, εις την κατάστασιν και τα κέρδη εκάστου εμπόρου ή τεχνήτου, κατά τον περί επιτηδευμάτων νόμον». (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 423, 27 Μαρτίου 1837)

Για τον φιλοβαυαρικό τύπο, βέβαια, τα πράγματα ήσαν πολύ πιο απλά: « Εις τας Πάτρας υφίσταται άκρα ησυχία. Οι έμποροι επλήρωσαν χωρίς εναντιότητα καμμίαν τον επί των επιτηδευμάτων φόρον». (Εφημερίδα Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, φ. 75, 26 Μαρτίου 1837)… …………………
« Οι επιβληθέντες ταυτοχρόνως τόσοι φορολογικοί νόμοι, ήτον αδύνατον να μην επιφέρουν και δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο περί επιτηδευμάτων νόμος, η εφαρμογή του οποίου ταράττει σήμερον όλην την επικράτειαν και κυρίως τας Πάτρας δεν εθεωρήθη ουσιωδώς από τον τύπον καθώς ίσως ούδ’ από τους επαγγελλόμενους τα επιτηδεύματα αυτά, διότι γνωρίζουν κάλλιστα ότι έκαστος χρεωστεί να συνεισφέρη εις τα δημόσια έξοδα, και ότι είναι άδικον πράγματι, ο μεν να πληρώνη, ο δε να μένη ασύδοτος. Ο τρόπος του όμως εθεωρήθη και ακατάλληλος και σχεδόν αδύνατος. Δεν επανερχόμεθα και αύθις εις την ηθικήν φθοράν την οποίαν ο νόμος ούτος συνεπέφερεν μεθ’ εαυτού, λέγομεν δε μόνον, ότι το εμπόριον, τα επιτηδεύματά μας μόλις ήδη αρχίζουν να δείχνουν σημεία ζωής ότι, ούτε εργοστάσια έχομεν, ούτε κεφάλαια ικανά δια να συστήσωμεν μεγάλα και τακτικά καταστήματα τα πράγματά μας είναι μικρά και ασυμβίβαστα βέβαια όλως διόλου με εκείνα της πλουσίας Ευρώπης. Εις την Ελλάδα ο έμπορος αρχίζει το εμπόριόν του σχεδόν από το τίποτε. Από μεταπράττου, και τούτου διαπιστώσεως γίνεται μικρέμπορος και από μικρεμπόρου μεγαλέμπορος. Και ο τεχνίτης και ο έμπορος είναι άνθρωποι ως επί το πλείστον οι οποίοι εμπορεύονται και εργάζονται δια μόνης σχεδόν της μικράς ή μεγάλης πίστεως την οποίαν χαίρουν εις το αναμεταξύ των. Αφού ως εκ της επαναστάσεώς μας εθυσίασαν όλην την κατάστασίν των οι Έλληνες, και άλλο μέσον παρά το εμπόριον ή το επιτηδευμάτων δεν έχουν δια να ζήσουν, ήτον επόμενον ν’ αρχίσουν τώρα τοιουτοτρόπως την βιομηχανίαν των και εις τόπον μάλιστα όπου διόλου ελλείπουν τα χρηματικά κεφάλαια. Λοιπόν ο νομοθέτης εγνώριζε και είχεν υπ’ όψιν την κατάστασιν τούτην των πλειοτέρων εμπόρων και τεχνιτών Ελλήνων, και συμφώνως με αυτήν διέταττε και την συνδρομήν τούτων εις τα δημόσια έξοδα. Το πράγμα βέβαια δεν ήθελε κάμει κακήν εντύπωσιν, αλλ’ ούτε ήθελε γεννήσει τόσας κατακραυγάς και τόσας δυσαρεσκείας. […] Λυπούμεθα, και λυπούμεθα καιρίως, διότι αφ’ ενός μέρους η ξενοκρατία και αφ’ ετέρου ο κοτσαμπασισμός και τυχοδιώκται σπρώχνουν το έθνος εις τοιούτους κινδύνους. Ημείς και άλλοτε το είπαμεν, ότι, αν δεν συγκαλεσθώσιν οι Αντιπρόσωποι του Ελληνικού λαού, και, αν δεν κατασταθή το πολιτικόν μας Σύνταγμα καμμίαν ελπίδαν σωτηρίας δεν βλέπομεν εις τον τόπον μας». (Εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. 421, 20 Μαρτίου 1837) ….
……………………
(*) [ Ο όρος «βιομήχανοι» που χρησιμοποιεί η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Ελπίς» φαίνεται αδόκιμος και λίγο καταχρηστικός (εν είδει... βλαχομεγαλοπρεπείας), μιας και πραγματική βιομηχανία στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε ούτε για δείγμα. Είναι όμως πιθανό να είναι αντανάκλαση των θεωριών του Σαιν-Σιμόν, ο οποίος χαρακτηρίζει την εργασία γενικά ως “industrie” και τους εργαζόμενους –και γενικά όσους με την εργασία τους παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες- ως “industriels” χωρίς να κάνει διάκριση ανάμεσα σε εργάτες και εργοδότες. Στην αντίπερα όχθη ο Saint-Simon τοποθετεί τους “αργόσχολους” (oisifs), δηλαδή τους γαιοκτήμονες, τους κατόχους τίτλων ευγενείας, τους στρατιωτικούς κλπ.). Με το «βάναυσοι» ο επιστολογράφος εννοεί προφανώς τους εργάτες στις βιοτεχνίες και τους μικροτεχνίτες ].
[ Πηγή : Μπάμπης Καββαδίας : ΣΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ…Τρεις στιγμές από τα πρώτα χρόνια ζωής του Ελληνικού Κράτους, 1. «Η ησυχία διεταράχθη εις τας Πάτρας», 2. Η εκτέλεση του Δήμιου, 3. Τσερκέζικά μου μάτια ]


5) [ 1928 ] Η εξέγερση κατά της φορολογίας στην Κρήτη.

 

[ Εφημερίδα : ΣΚΡΙΠ 8-2-1928 ]

[ Το «έργο» της κυβέρνησης, η οποία αναπαρίσταται σαν ετοιμόρροπο κτίσμα, με τα πολλά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει. Κεντρικό θέμα οι Κρήτες: Ο χωροφύλακας κυνηγά τον ένα Κρητικό, ζητώντας του φόρους και πίσω τον χωροφύλακα κυνηγά άλλος Κρητικός... Διαβάστε όλο το άρθρο: https://www.logiosermis.net/2016/06/1928.html#.W5KphfZuI2w ]

« Κυριακή 29 Ιανουαρίου 1928 οι αγρότες των γύρω περιοχών κατέλαβαν την πόλη [ Ηράκλειο ] , στην πραγματικότητα κατέλυσαν την εξουσία της κυβέρνησης και του νομάρχη, αποκήρυξαν τους βουλευτές και απαίτησαν να σταματήσει η επιβολή της άγριας φορολογίας σε βάρος του λαού. Η πραγματικότητα στην πόλη άλλαξε για μερικές ημέρες και οι δρόμοι θύμιζαν μια πραγματική επαναστατική κατάσταση. Η «λαϊκή εξουσία» στο Ηράκλειο ήταν η κορυφαία πράξη της εξέγερσης των Κρητικών κατά της άγριας φορολογίας, … Μια εξέγερση που ξεκίνησε τον Ιανουάριο εκείνης της χρονιάς και κράτησε μέχρι το καλοκαίρι, ανατρέποντας δύο συμμαχικές, πολυκομματικές κυβερνήσεις. Ξεκίνησε με την πυρπόληση του φορολογικού γραφείου στις Μοίρες, και ακολούθησαν άλλες καταστροφές δημόσιων κτιρίων, αλλά και συνεχείς συγκεντρώσεις στις πόλεις και τα κεφαλοχώρια, αποκορύφωμα των οποίων ήταν η μεγάλη συγκέντρωση του Ηρακλείου και η ανάληψη της διοίκησης της πόλης από το λαό, στις 29 Ιανουαρίου. Παράλληλα, η εξέγερση είχε τη μορφή ενός ξεσηκωμού κατά του πολιτικού συστήματος, αφού αποκηρύχθηκαν οι βουλευτές. Τα συλλαλητήρια σ’ όλο το νησί, επί μήνες, οδήγησαν σε πανελλήνιο αντικυβερνητικό κίνημα και την πτώση της συμμαχικής κυβέρνησης Αλέξανδρου Ζαΐμη, άλλοτε αρμοστή της Κρήτης. Η κορυφαία μέρα του ξεσηκωμού ήταν η Κυριακή 29 Ιανουαρίου 1928.
Την ημέρα εκείνη χιλιάδες κάτοικοι από τα χωριά του Μαλεβιζίου μπήκαν οργανωμένα στην πόλη και ενώθηκαν μαζί με πολλούς άλλους. Κατάφεραν όχι μόνο να πραγματοποιήσουν, επί ώρες, μια τεράστια διαδήλωση, αλλά στην ουσία να πάρουν, για εκείνη την ημέρα, τη διοίκηση του Ηρακλείου στα χέρια τους! Αυτό ήταν που θορύβησε περισσότερο τις αρχές και τη χωροφυλακή. Οι διαδηλωτές πέτυχαν ακόμη και την αποφυλάκιση τόσο του κρατούμενου από τα γεγονότα των Μοιρών, όσο και τριών ακόμη φυλακισμένων για χρέη!
Οι επίσημες εκθέσεις της χωροφυλακής έκαναν λόγο για ένα πλήθος περίπου 3000 ανθρώπων, αλλά στις αθηναϊκές εφημερίδες, σχεδόν το σύνολο των οποίων είχε επί μέρες πρώτο θέμα τα γεγονότα του Ηρακλείου, αναφέρθηκαν σε 10-15.000 ανθρώπους! Καταλαβαίνει κανείς το μέγεθος της κινητοποίησης. Σύμφωνα με τις περιγραφές που διαβάζουμε στις εφημερίδες της εποχής, ο κόσμος που προχώρησε προς το Ηράκλειο κρατούσε, αντί για όπλα, κορμούς δένδρων και έφτασε πεζός στην πόλη.
Μερικοί είχαν όπλα, αλλά το πλήθος αντέδρασε καθώς δεν ήθελε να χυθεί αίμα και να επιμείνει στην ειρηνική αλλά δυναμική διαδήλωση. Από νωρίς τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας οι καμπάνες των χωριών του Μαλεβιζίου ξεσήκωσαν τον κόσμο, που ήδη από την προηγούμενη συζητούσε το ενδεχόμενο την επομένη να κατέβει στη Χώρα (έτσι λένε ακόμη το Ηράκλειο στα χωριά), να διεκδικήσει τα δίκαιά του και να ζητήσει την αποφυλάκιση εκείνων που ήταν κρατούμενοι για τα άδικα χρέη αλλά και τα επεισόδια των Μοιρών. Οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν στις πλατείες των χωριών κι από κει κατέβαιναν στον κεντρικό δρόμο και στη συνέχεια ενώνονταν με τα άλλα χωριά, για να μπουν οργανωμένα στην πόλη, από το δρόμο της Μεσαράς. Τα ελάχιστα αυτοκίνητα που υπήρχαν δεν κατάφεραν να κινηθούν καθώς η κατάσταση των δρόμων ήταν απελπιστική. … Επικεφαλής της πορείας ήταν ο γηραιός αγωνιστής κατά της Τουρκοκρατίας καπετάν Μιχάλης Χατζάκης, από τον Άγιο Μύρωνα.

( «Η εξέγερση κατά των φόρων και η επιβολή λαϊκής εξουσίας στο Ηράκλειο, στις 29 Ιανουαρίου 1928 » Διαβάστε περισσότερα: https://www.kar.org.gr/2017/01/27/i-exegersi-kata-ton-foron-ke-i-epivoli-laikis-exousias-sto-iraklio-stis-29-ianouariou-1928/ και http://www.candianews.gr/2013/11/23/η-εξέγερση-των-κρητικών-κατά-των-φόρων/ )




[ Εφημερίδα : ΣΚΡΙΠ 4-2-1928 ]

« Δεν ήταν όμως μόνο αυτές οι φορολογικές ανισότητες. Οι αγρότες, που ήταν η μεγαλύτερη τότε κοινωνική ομάδα, και η συντριπτική πλειοψηφία του κρητικού πληθυσμού, υποχρεώνονταν να πληρώνουν τη δεκάτη, έναν ειδικό φόρο που έφτανε στο 20% του εισοδήματός τους. Ενώ, ειδικά στο Ηράκλειο, κάθε φορά που έμπαιναν στην πόλη, από την Πύλη Παντοκράτορα (Χανιώπορτα, δυτική πύλη εισόδου) με προϊόντα για την αγορά, πλήρωναν τέλη στο δήμο. Στην ουσία πλήρωναν φόρους και τέλη για κάθε κίνησή τους. Την εποχή εκείνη το υπουργείο Οικονομικών ζητούσε να πληρώσουν και αναδρομικούς φόρους, από το 1921. Το κυνηγητό σε βάρος των φορολογουμένων ήταν ανηλεές καθώς οι εφοριακοί υπάλληλοι έπαιρναν ποσοστό για κάθε φόρο που βεβαίωναν!

Η βαριά φορολογία που είχε επιβληθεί στα φτωχά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας φυσικά προκαλούσε ήδη αντιδράσεις. Οι συνδικαλιστικοί φορείς των ναυτεργατών, των υφαντουργών και άλλων εργατών διαμαρτύρονταν τόσο για την υψηλή φορολογία, όσο και για τα μικρά μεροκάματα, αλλά και τη γενικότερη οικονομική πολιτική. Μεμονωμένες αντιφορολογικές κινήσεις κατά της δεκάτης και άλλων σκληρών φόρων είχαν εκδηλωθεί ήδη στη Λακωνία και την Κέρκυρα, ενώ από τον Νοέμβριο του 1927 εκδηλώθηκαν κινήσεις στα Χανιά. Όμως οι διαμαρτυρίες δεν πήραν μαζική μορφή. Στην Κρήτη άρχισε να μαζικοποιείται το κίνημα διαμαρτυρίας από τις 15 Ιανουαρίου, όταν επαγγελματικοί φορείς προχώρησαν στην έκδοση ψηφισμάτων. Εκείνη την ημέρα πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο στο Πέραμα Μυλοποτάμου και στο Ηράκλειο συγκέντρωση στην αίθουσα του κινηματογράφου «Πουλακάκη» με πρωτοβουλία του Εργατικού Κέντρου.
Στο ψήφισμα του Περάματος η φορολογία χαρακτηριζόταν επαχθέστατη και τονιζόταν ότι ο λαός βρισκόταν σε πλήρη απόγνωση. Όπως αναφερόταν σʼ αυτό το πρώτο συλλαλητήριο, ο λαός του Περάματος:
-Διαμαρτύρεται «κατά της ανηκούστου και επαχθεστάτης φορολογίας».
-Ζητά την ελάττωση της φορολογίας ώστε να ανακουφιστεί και νʼ αναπνεύσει ο πενόμενος λαός, ελάττωση των τόκων από την παλιά φορολογία σε ποσοστό 80%, αναστολή για μια πενταετία της πληρωμής των χρεών προς τις τράπεζες ή ιδιώτες.
-Αποκρούει με αγανάκτηση κάθε νέα φορολογία.
-Ζητά από τη βουλή και την κυβέρνηση την αναστολή της πληρωμής των καθυστερούμενων φόρων εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης του λαού. …..»
( Πηγή : www.patris.gr )


6) [ 2008 ] : Το Κίνημα «Δεν πληρώνω»



« Το κίνημα δεν πληρώνω πρωτοεμφανίστηκε το 2008 ως αντίδραση αρχικά στην πληρωμή διοδίων στον πεπαλαιωμένο και επικίνδυνο δρόμο Κορίνθου – Πατρών. Οι συνεχείς αυξήσεις της τιμής των διοδίων που ακολούθησαν στο επόμενο διάστημα στους σταθμούς διοδίων όλης της χώρας οδήγησαν σε γενίκευση του κινήματος και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Η δράση του κινήματος «δεν πληρώνω» ενισχύθηκε και ανανεώθηκε ύστερα από μία σειρά έκτακτων φόρων, που επέβαλλε η κυβέρνηση μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου του 2011 ( « εισφορά αλληλεγγύης» , « τέλος επιτηδεύματος» , νέος έκτακτος φόρος στα ακίνητα, του οποίου η είσπραξη ορίστηκε να γίνει μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ ).
Η αδυναμία μεγάλου μέρους των πολιτών να ανταποκριθούν στους νέους φόρους οδήγησε σε ενδυνάμωση του κινήματος, το οποίο υποστηρίχτηκε ανοιχτά και από πολιτικά κόμματα. Οι πολίτες προχώρησαν σε σειρά δράσεων και κινητοποιήσεων που περιλάμβανε αποκλεισμό εφοριών και γραφείων της ΔΕΗ και συμβολικό κάψιμο των ειδοποιητηρίων της εφορίας.
Το κίνημα «δεν πληρώνω» είναι ένα από τα πρώτα ενεργά κινήματα πολιτών που αναπτύχθηκε ως αντίδραση στις οικονομικές εξελίξεις την περίοδο που ξέσπασε η Ελληνική κρίση χρέους. Εμφανίστηκε ως ένα κάλεσμα προς τους πολίτες της Ελλάδας να αρνούνται να πληρώνουν για κοινωνικά αγαθά που θα έπρεπε να τους παρέχονται δωρεάν ή με πολύ χαμηλότερο αντίτιμο. Σε πολλές περιπτώσεις κινήθηκε οργανωμένα με την συγκρότηση συντονιστικών οργάνων, όπως το Πανελλήνιο Συντονιστικό Μέτωπο Ενάντια στα Διόδια. Οι οργανωμένες ομάδες του κινήματος ανέπτυξαν δράσεις που αφορούσαν το άνοιγμα των διοδίων των εθνικών οδών, απελευθέρωση περιφραγμένων παραλιών, δωρεάν επιβίβαση πολιτών σε μέσα μαζικής μεταφοράς κ.ά. Η δράση του κινήματος εξελίχθηκε σε σοβαρό πρόβλημα για την κυβέρνηση, η οποία προσπάθησε να το περιορίσει με την ψήφιση αυστηρών μέτρων, που περιλάμβαναν υψηλά πρόστιμα για όσους δεν πληρώνουν διόδια, ποινή φυλάκισης για όσους δεν πληρώνουν στα ΜΜΜ κ.ά. ….»

[ Πηγή : https://el.wikipedia.org/wiki/Κίνημα_«δεν_πληρώνω» ]

7) Παγκόσμια ιστορία των φορολογικών εξεγέρσεων.



« Παγκόσμια ιστορία των φορολογικών εξεγέρσεων. [ Μια εγκυκλοπαίδεια φορολογικών αντάρτικων, εξεγέρσεων και ταραχών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ] », του David F. Burgh.

Μια παγκόσμια ιστορία των φορολογικών εξεγέρσεων είναι μια εξαντλητική πηγή αναφοράς για πάνω από 4.300 χρόνια ταραχών, εξεγέρσεων, διαμαρτυριών και πολέμων που προκλήθηκαν από καταχρηστικά φορολογικά συστήματα και συστήματα είσπραξης φόρων σε όλο τον κόσμο. Κάθε μία από τις χρονολογικά διατεταγμένες καταχωρήσεις επικεντρώνεται σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, αναλύοντας τις ρίζες της και το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο.
« Το βιβλίο του Burgh μου συστήνει ο κ. Κώστας Γαγανάκης, καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, ……

-Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των αντι- φορολογικών εξεγέρσεων; Και ποιες από αυτές είναι εμβληματικές στην ιστορία;

Μπορούμε να υποκλιθούμε στη μαζικότητα, τη συνειδητοποίηση, τη βιαιότητα ακόμα, των εμπλεκόμενων ανθρώπων, εκείνη την εποχή. Ο «Πόλεμος των Χωρικών» (Bauernkrieg) των χωρικών της Γερμανίας ονομάστηκε «πόλεμος» γιατί ήταν τόσο μαζικός που θεωρήθηκε κυριολεκτικά ταξικός πόλεμος- οι χωρικοί ξεσηκώθηκαν για να αφανίσουν τους φεουδάρχες.

Στην Αγγλία η «Εξέγερση των Χωρικών» (1380) [ Η Αγγλία «έβραζε» από το 1351, όταν ο Εδουάρδος Γ΄θέσπισε νόμο για να περιορίσει την αύξηση των μισθών. Σε πολλές περιοχές της χώρας «πυροδοτούνται» εξεγέρσεις και η κοινωνική αναστάτωση «σιγοκαίει» για χρόνια, ειδικά στο ανατολικό τμήμα του οροπεδίου του Λονδίνου. Η απόφαση του βασιλιά να εισπραχθεί κεφαλικός φόρος (poll tax) ενός σελινιού ανά κεφαλή προκαλεί την έκρηξη. Το Μάιο το Έσεξ ξεσηκώνεται. Τον Ιούνιο συμμορίες χωρικών, συγκροτημένες σε αυτοσχέδιο στρατό υπό την ηγεσία του Γουάτ Τάιλερ, που είχε πολεμήσει ως τοξότης στον πόλεμο με τη Γαλλία, μπαίνουν στο Λονδίνο, φτάνουν μέχρι τον νεαρό βασιλιά Ριχάρδο Β΄, βιαιοπραγούν κατά των βασιλικών συμβούλων και προσβάλλουν τη βασίλισσα. Ο βασιλιάς αναγκάζεται να υποχωρήσει- καταργεί τη δουλοπαροικία και μετατρέπει όλους τους καλλιεργητές σε ελεύθερους ενοικιαστές.

Εν τω μεταξύ η στάση έχει εξαπλωθεί στο Σάρεϋ, το Μίντλαντς και το Σάφολκ όπου ένας περιπλανώμενος ιεροκήρυκας, ο Τζον Μπολτ, κηρύττει μια αγροτική μεταρρύθμιση και την κοινωνική ισότητα ανάμεσα σε χωρικούς και ευγενείς. Αλλά το κίνημα καταστέλλεται δραστικά- ο Τάυλερ σκοτώνεται ενώ έχει οδηγήσει στον απαγχονισμό τον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι και τον θυσαυροφύλακα της Αγγλίας, ενώ ο Τζον Μπολτ συλλαμβάνεται και εκτελείται». ] κατέληξε στη σύλληψη και εκτέλεση (αποκεφαλισμός) του βασιλικού καγκελαρίου, του τότε υπουργού Οικονομικών, αφορούσε, όμως, μόνο το νότιο τμήμα του νησιού- στην Γερμανία εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την επικράτεια, μέχρι την Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Βοημία, ακόμα και σε γαλλόφωνες περιοχές.

Οι πρώτες αγροτικές εξεγέρσεις ενάντια στη φορολογία και την αγγαρεία των φεουδαρχών είναι οι γαλλικές «ζακερί» (1358) [«Στη ζακερί του Μπωβαιζί η φορολογία παίζει τον κύριο ρόλο. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Ιωάννης Β΄ ο Καλός απαιτεί την καταβολή φόρου στο αλάτι και έκτακτου φόρου ανά νοικοκυριό και εισπράττει από τους υπηκόους του τα τρία εκατομμύρια σκούδα που απαιτούνται ως λύτρα για την απελευθέρωσή του (μετά την ήττα και αιχμαλωσία του στο Πουατιέ. Πολλές κοινότητες χωρικών που έχουν οπλιστεί για να αγωνιστούν εναντίον των μισθοφόρων και των ληστών επιρρίπτουν (το 1358) την ευθύνη στους ευγενείς και τη βασιλική εξουσία. Η εξέγερση φτάνει μέχρι τη Βουργουνδία. Οδηγούμενες από τον Γκιγιώμ Καρλ, έναν παλιό στρατιώτη, συμμορίες χωρικών λεηλατούν και πυρπολούν τους πύργους. Το κίνημα διαρκεί δεκαπέντε μέρες αλλά οι χωρικοί παραμένουν απομονωμένοι και οι πόλεις κλείνουν τις πύλες τους... Ο βασιλιάς της Ναβάρας Κάρολος Β΄ο Κακός, επειδή κατέχει γαίες στη Νορμανδία, συγκεντρώνει στρατό και τσακίζει τους στασιαστές: πρόστιμα επιβάλλονται σε όσους δεν εκτελούνται επιτόπου ή δεν κρεμιούνται ομαδικά στα γύρω δέντρα. Γίνονται ωστόσο παραχωρήσεις στους χωρικούς: αναγνώριση των εθίμων και εγγυήσεις για τη διατήρηση κάποιων πρόσφατα αποκτημένων πλεονεκτημάτων που μοναρχία και αριστοκρατία προσπαθούσαν να υποσκάψουν». ] .

Στην Ιταλία, όπου από τον Μεσαίωνα έχουμε αναπτυγμένο αστικό ιστό, συμβαίνουν αστικές εξεγέρσεις- η εξέγερση των Τσιόμπι, των λαναράδων υφαντουργών στη Φλωρεντία, είναι ξεκάθαρα μια εξέγερση των φτωχών εναντίον των πλουσίων. Τον 16ο αιώνα κορυφαία άντι- φορολογική εξέγερση είναι της Νάπολης, το 1585. …..

Στη Νάπολη στόχευαν στους κακούς τοποτηρητές της μοναρχικής εξουσίας- οι εξεγερμένοι σκότωσαν όποιους φοροσυλλέκτες βρήκαν μπροστά τους και, μάλιστα, τον Σταράτσε, που ήταν ο πιο περιβόητος, τον διαμέλισαν και τον έψησαν στην αγορά... σύμφωνα με τις πηγές τον έφαγαν κιόλας. Ο Σταράτσε ήταν επικεφαλής ενός φοροεισπρακτικού και στρατιωτικού μηχανισμού και εκτελούσε με την συνδρομή, ακόμη και βίαιη, πολιτοφυλάκων κατασχέσεις, εξώσεις κ.ο.κ.. ….. Όταν η αντιφορολογική αυτή εξέγερση προσέλαβε ευρύτερη διάσταση, διώχτηκε αμείλικτα- στη Νάπολη, μια μεγαλούπολη των διακοσίων

Εδώ έχουμε ένα πρόσθετο, πολύ επικίνδυνο στοιχείο- έχοντας μόλις διαβάσει το Λούθηρο, δε βλέπουν να θεμελιώνεται πουθενά στις Γραφές η ύπαρξη αριστοκρατίας, ούτε η υποχρέωσή τους να υπηρετούν τους άρχοντες και να τους αποδίδουν τον φόρο της δεκάτης. Αυτή η αφαίρεση κάθε θεολογικού υπόβαθρου είναι η ισχυρότερη αμφισβήτηση του φεουδαλισμού- και «ανάβει τα λαμπάκια» όλων των «αποπάνω», ώστε καθολικοί και προτεστάντες ευγενείς συνασπίζονται εναντίον των χωρικών.

Από τους φεουδάρχες η εξέγερση περιγράφεται ως «πόλεμος των χωρικών μέχρι αφανισμού μας». Και ο Λούθηρος τότε όχι μόνο αρνήθηκε να υποστηρίξει αλλά αφόρισε κιόλας τους χωρικούς που με μονομερή πρωτοβουλία απαλλάχθηκαν από τον ειδεχθέστερο φόρο.

Όσο βαδίζουμε προς τη Γαλλική Επανάσταση οι εξεγέρσεις γίνονται ολοένα πιο επαναστατικές και είναι ξεκάθαρο ποιοι είναι οι εκμεταλλευτές του λαού- στην «πινακοθήκη καθαρμάτων» των χωρικών οι φιγούρες είναι συγκεκριμένες: ο φοροσυλλέκτης, που απεικονίζεται ως βδέλλα, ο παπάς, ενίοτε και με σκωπτική διάθεση, όπως περιγράφεται ο κοιλαράς και με ροπή στην ευζωία «καλόγερος Τακ» στον «Ρομπέν των Δασών», ο δικηγόρος της πόλης, που εκμεταλλεύεται την αφέλεια του χωρικού για να του υφαρπάξει τα πάντα. …………………… Ολόκληρες ομάδες χωριών συνασπίστηκαν, ολιγοπρόσωπες κοινότητες που θέλησαν να απαλλαγούν τόσο από τον φόρο της δεκάτης όσο και από τη φεουδαλική αγγαρεία. Είχαν εξεγερτική παράδοση οι Γερμανοί, προηγήθηκαν οι εξεγέρσεις της «Μαύρης Μπότας», ενώ προϋπήρχε η παράδοση της κοινοτιστικής εξέγερσης με το χωριό που ο θρύλος λέει πως έσφαξε τον άρχοντά του και όταν οι κάτοικοι κλήθηκαν να παραδώσουν τους πρωταίτιους στις αρχές, παρουσιάστηκαν όλοι μαζί και είπαν «όλοι εμείς τον σκοτώσαμε». (Θυμίζει το «Ούλοι εμείς αφέντη» που είπαν οι Ικαριώτες όταν τους ανέκριναν για τον φόνο ενός Τούρκου αγά).

Οι εξεγερμένοι χωρικοί προβαίνουν σε παραδειγματικές εκτελέσεις- εισβάλλουν σε μικρούς πύργους, δικάζουν και εκτελούν τους άρχοντες, συνήθως δια απαγχονισμού. Η αντίδραση των κρατικών δυνάμεων θα μπορούσε να παρομοιαστεί με αυτή των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στον Β΄Παγκόσμιο- για κάθε νεκρό άρχοντα, εκατοντάδες εκτελεσθέντες χωρικοί.

Και είναι ενδεικτικό του παραδειγματισμού στον οποίο σκόπευε αυτή η σκληρότητα, ότι παρότι γνώριζαν πως η πανώλη και ο τύφος μπορούσαν να εξαπλωθούν, άφησαν άταφους, με αυστηρές εντολές σχετικά, εκατοντάδες χιλιάδες πτώματα στα σημεία των εκτελέσεων και τα πεδία των μαχών. Τα θύματα υπολογίζονται στις 180.000, σε μια εποχή που η Αυτοκρατορία είχε περίπου πέντε εκατομμύρια κατοίκους- ήταν μια μικρή ατομική βόμβα...
«Οι άνθρωποι των εποχών εκείνων», μου λέει ο Γαγανάκης, «μπορούσαν να δούνε τον κόσμο με τα δικά μας μάτια, ή δεν έχουμε προοδεύσει και τόσο πολύ. Στον δεύτερο γύρο γαλλικών αντιφορολογικών και αγροτικών εξεγέρσεων, στις ζακερί του 1580, σε μια περίοδο που η Γαλλία σπαράσσεται από τους θρησκευτικούς διωγμούς των προτεσταντών (Ουγενότων), καθολικοί και προτεστάντες χωρικοί συνασπίζονται εναντίον των αρχόντων.

Κάνουν κάτι απίστευτο για την εποχή- υπερβαίνουν το θρησκευτικό σχίσμα στη βάση των κοινών ταξικών τους συμφερόντων. Δεν ήταν αφελείς οι άνθρωποι, ούτε “πρωτόγονοι”. Υπάρχει ένα εκπληκτικό σύνθημα», συνεχίζει ο καθηγητής, «που καταγράφεται πρώτη φορά στην εξέγερση των Άγγλων χωρικών του Κεντ το 1381 και τελευταία φορά σε εξέγερση Κροατών χωρικών το 1617. “Όταν εσκαβε ο Αδάμ και έγνεθε η Εύα/ ποιος ήταν ο αριστοκράτης;”. Στα αγγλικά κάνει και ρίμα- “when Adam delved and Eve span/ who was then the gentleman?”.