Α. Μπαρδάκης: Αναφορά προς τον ΣτΠ με θέμα την παραβίαση της αρχής της φορολογικής ισότητας στο εξωιδρυματικό επίδομα παραπληγίας-τετραπληγίας

Δευτέρα, 19 Οκτωβρίου 2020

Αναφορά προς τον Συνήγορο του Πολίτη, υπό την ειδική αρμοδιότητα που έχει ως «Πλαίσιο Προαγωγής» (άρθρο 72, ν. 4488/2017), με θέμα: «Παραβίαση της αρχής της φορολογικής ισότητας στο εξωιδρυματικό επίδομα παραπληγίας-τετραπληγίας - άνιση μεταχείριση».

Αριθμός Υπόθεσης: 287252, 19.10.2020

Αξιότιμες κυρίες κι αξιότιμοι κύριοι, αξιότιμε Συνήγορε του Πολίτη!

Όπως ήδη γνωρίζετε, με το άρθρο 81 του προσφάτως ψηφισθέντος ν. 4611/2019, τα χρηματικά ποσά που καταβάλλονται από τον Οργανισμό Προνοιακών Επιδομάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΟΠΕΚΑ) ως προνοιακές παροχές σε χρήμα σε άτομα με αναπηρία δεν εμπίπτουν σε καμία κατηγορία εισοδήματος και δεν φορολογούνται. Συνεπώς, δεν υπάγονται και στην ειδική εισφορά αλληλεγγύης του άρθρου 43Α του ν.4172/2013.

Έχει πλέον ξεκαθαριστεί, με την εγκύκλιο Ε.2077/2020 της ΑΑΔΕ, με την οποία δόθηκαν οδηγίες για τη φορολογική μεταχείριση των προνοιακών παροχών σε χρήμα που χορηγεί ο ΟΠΕΚΑ σε άτομα με αναπηρία, ότι οι προνοιακές παροχές σε χρήμα που χορηγούνται σε άτομα με αναπηρία μπορούν να καλύπτουν τεκμήρια και να αναγράφονται επομένως στους κωδικούς 781-782 της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος Ε1 (από το φορολογικό έτος 2019 κι εφεξής).

Μία από τις αναπηρικές παροχές που καταβάλλονται από τον ΟΠΕΚΑ είναι και το Πρόγραμμα-οικονομικής-ενίσχυσης-παραπληγικών-τετραπληγικών-και-ακρωτηριασμένων- ανασφάλιστων-και-ασφαλισμένων-του-Δημοσίου¹, στο οποίο δικαιούχοι έχουν ορισθεί οι εξής:

α1. Οι ασφαλισμένοι και συνταξιούχοι που κρίθηκαν από τους οικείους ασφαλιστικούς φορείς μη δικαιούχοι του εξωιδρυματικού βοηθήματος ενίσχυσης (αρ. 42 του ν. 1140/1981), γιατί δεν είχαν τις ασφαλιστικές προϋποθέσεις που προβλέπουν οι οικείες διατάξεις του ασφαλιστικού τους οργανισμού.
α2. Τετραπληγικοί - παραπληγικοί και ακρωτηριασμένοι που παίρνουν σύνταξη Ανασφάλιστου Υπερήλικα από τον ΟΠΕΚΑ (ν.1296/1982 ΦΕΚ Α128, όπως ισχύει).
β. Συνταξιούχοι του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (Ν.Α.Τ.), ασφαλισμένοι στον Οίκο Ναύτου καθώς και σε άλλους ασφαλιστικούς οργανισμούς που δεν υπάγονται στην εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, οι οποίοι είναι τετραπληγικοί ή παραπληγικοί, και τα προστατευόμενα μέλη της οικογένειάς τους, που έχουν την ίδια αναπηρία.
γ. Δημόσιοι υπάλληλοι, δικαστικοί λειτουργοί, στρατιωτικοί, όργανα Σωμάτων Ασφαλείας, εν ενεργεία και συνταξιούχοι, δικαιούχοι σύνταξης του Δημοσίου από μεταβίβαση, που είναι τετραπληγικοί ή παραπληγικοί, καθώς και τα μέλη των οικογενειών τους που έχουν την ίδια αναπηρία. Ως μέλη της οικογένειας των υπαλλήλων και συνταξιούχων θεωρούνται ο/η σύζυγος και τα τέκνα αυτών (οικογένεια σε στενή έννοια), όπως ορίζεται από την παρ. 7 της 59015/1578/1984 (ΦΕΚ 460, τ.B΄).
Επισημαίνεται ότι δεν το δικαιούνται από τον ΟΠΕΚΑ, οι δικαιούχοι επιδόματος παραπληγίας- τετραπληγίας που υπηρετούν σε ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ και ΟΤΑ. Η δαπάνη για τους ανωτέρω δημοσίους υπαλλήλους και τα μέλη των οικογενειών τους, καλύπτεται από τον φορέα που υπηρετούν.

Δηλαδή, όλοι οι παραπάνω λαμβάνουν την εξωιδρυματική παροχή παραπληγίας-τετραπληγίας από τον ΟΠΕΚΑ ενώ οι ασφαλισμένοι του e-ΕΦΚΑ (πρώην ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΤΕΒΕ, κτλ.) το λαμβάνουν από τον ασφαλιστικό τους οργανισμό.

Το πρόβλημα: ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΑΝΙΣΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥΧΩΝ ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΩΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΧΗ ΠΑΡΑΠΛΗΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΕΚΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΥΣ ΠΟΥ ΤΗ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ e-ΕΦΚΑ, ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑΠΛΗΓΙΚΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΑΠΟ 67% ΕΩΣ 79,9%.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (Με παραβίαση της αρχής της φορολογικής ισότητας):

Το εξωιδρυματικό επίδομα όταν χορηγείται από ασφαλιστικό ταμείο (e-ΕΦΚΑ) δηλώνεται και αντιμετωπίζεται φορολογικά ως εισόδημα, το οποίο απαλλάσσεται της φορολογίας εισοδήματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο παραβιάζεται η αρχή της φορολογικής ισότητας στις παρακάτω περιπτώσεις:

α) Στους δικαιούχους ασφαλισμένους (e-ΕΦΚΑ) με ποσοστό αναπηρίας από 67-79%:
Το εξωιδρυματικό επίδομα συνυπολογίζεται στο συνολικό φορολογητέο οικογενειακό εισόδημα για τον ΕΝΦΙΑ (Νόμος ν. 4223/2013) κι έτσι δεν χορηγείται η έκπτωση του άρθρου 7.

β) Στους δικαιούχους ασφαλισμένους (e-ΕΦΚΑ) με ποσοστό αναπηρίας από 67-79%:
Το εξωιδρυματικό επίδομα προσμετράται ως εισόδημα για την επιβολή ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης στα εισοδήματα άνω των δώδεκα χιλιάδων (12.000) ευρώ των φυσικών προσώπων ή σχολάζουσας κληρονομιάς (άρθρο 43Α, ν. 4172/2013, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4646/2019).

γ) Οι δικαιούχοι ασφαλισμένοι (e-ΕΦΚΑ) με ποσοστό αναπηρίας από 67-79% ΔΕΝ δικαιούνται να καλύψουν τεκμήρια αναγράφοντας το εξωιδρυματικό επίδομα στους κωδικούς 781-782 του φορολογικού εντύπου Ε1 αφού υποχρεώνονται να το δηλώνουν στους κωδικούς 619-620 ή 659-660, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως εισόδημα (που απαλλάσσεται μόνο από τη φορολογία εισοδήματος, όχι όμως και από τον ΕΝΦΙΑ και από την Εισφορά Αλληλεγγύης).

δ) Το εξωιδρυματικό επίδομα, που λαμβάνουν οι ασφαλισμένοι του (e-ΕΦΚΑ), ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ, προσμετράται στο συνολικό εισόδημα (το πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα από κάθε πηγή προέλευσης - προ φόρων) για την εφαρμογή του προγράμματος Επιδόματος Στέγασης αφού δεν συγκαταλέγεται στην εξαίρεση των μη ανταποδοτικών αναπηρικών επιδομάτων της υπ’ αριθμ. Δ13οικ.10747/256/06-03-2019, Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ Β' 792/06-03-2019), με αποτέλεσμα οι ασφαλισμένοι του e-ΕΦΚΑ να μην μπορούν να δικαιωθούν το Επίδομα Στέγασης.

Σε αντίθεση με τους ασφαλισμένους του e-EFKA, oι δικαιούχοι της εξωιδρυματικής παροχής παραπληγίας του ΟΠΕΚΑ, που έχουν τα ίδια ποσοστά αναπηρίας (67% έως 79%):
α) Δικαιούνται την έκπτωση του ΕΝΦΙΑ, β) ευνοούνται από την εξαίρεση από την επιβολή εισφοράς αλληλεγγύης και γ) δικαιούνται να καλύψουν τυχόν τεκμήρια. Επίσης, δ) σε αντίθεση με τους ασφαλισμένους του e-EFKA, οι δικαιούχοι της εξωιδρυματικής παροχής (επίδομα παραπληγίας) του ΟΠΕΚΑ, ανεξάρτητα του ποσοστού αναπηρίας τους, δύνανται να καταστούν δικαιούχοι του Επιδόματος Στέγασης αφού το επίδομα παραπληγίας του ΟΠΕΚΑ συγκαταλέγεται στα μη ανταποδοτικά αναπηρικά επιδόματα που εξαιρούνται από το εισοδηματικό κριτήριο του προγράμματος Επιδόματος Στέγασης.

Σύμφωνα όμως με την αρχή της ισότητας και ειδικότερα την αρχή της φορολογικής ισότητας (απόσπασμα της απόφασης ΕιρΠατρ 40/2018, ΤΝΠ ΔΣΑ):²

Από την γενική αρχή της ισότητας, που καθιερώνεται στο άρθρο 4 παρ. 1 Συντ., αντλούνται τρία διακριτά κανονιστικά προτάγματα: α) η αξίωση για ισονομία, δηλαδή η ίση εφαρμογή των Νόμων σε όλους, β) η αξίωση για ρύθμιση γενική και αφηρημένη και γ) η αξίωση για ίση μεταχείριση όλων των όμοιων περιπτώσεων από το Νομοθέτη. Συνεπώς, η αρχή της ισότητας δεσμεύει και τον ίδιο το Νομοθέτη, η μη συμμόρφωση του οποίου ελέγχεται δικαστικά, καθώς με το άρθρο 4 παρ. 1 Συντ. θεμελιώνεται όχι μόνον η ισότητα των πολιτών απέναντι στο Νόμο, αλλά και η ισότητα του Νόμου απέναντι στους πολίτες. Κατά τον δικαστικό αυτόν έλεγχο, που είναι έλεγχος ορίων, και όχι έλεγχος των κατ’ αρχήν επιλογών ή του ουσιαστικού περιεχομένου των νομικών κανόνων, δεν εξετάζεται η σκοπιμότητα θέσπισης μιας διάταξης Νόμου, αλλά εξετάζεται από τα Δικαστήρια, αυστηρώς και μόνον, η παραβίαση των ορίων που διαγράφονται από την αρχή της ισότητας και τα οποία αποκλείουν τόσο την έκδηλη άνιση μεταχείριση με τη μορφή της εισαγωγής ενός καθαρά χαριστικού μέτρου ή ενός προνομίου μη συνδεόμενου με αξιολογικά κριτήρια, όσο και την αυθαίρετη εξομοίωση διαφορετικών καταστάσεων ή την ενιαία μεταχείριση προσώπων που βρίσκονται κάτω από διαφορετικές συνθήκες, με βάση όλως τυπικά και συμπτωματικά ή άσχετα μεταξύ τους κριτήρια (βλ. Κοφίνης στο Συλλογικό Έργο «Σύνταγμα Κατ’ άρθρο ερμηνεία», εκδ. Σάκκουλα, 2017, σελ. 54-55).
Η ισότητα του νόμου απέναντι στους πολίτες συνίσταται στην δέσμευση του νομοθέτη, κατά την ρύθμιση ουσιωδώς όμοιων πραγμάτων, σχέσεων ή καταστάσεων και κατηγοριών προσώπων, να μην μεταχειρίζεται τις περιπτώσεις αυτές κατά τρόπο ανόμοιο, εισάγοντας εξαιρέσεις και κάνοντας εν γένει διακρίσεις, εκτός αν η διαφορετική ρύθμιση δεν είναι αυθαίρετη, διότι επιβάλλεται από λόγους γενικότερου ή δημοσίου συμφέροντος, η συνδρομή των οποίων υπάγεται στον έλεγχο των Δικαστηρίων. Συνεπώς, αν με νόμο προβλεφθεί δικαιολογημένη ειδική ρύθμιση για μια ορισμένη κατηγορία προσώπων και αποκλειστεί από την ρύθμιση αυτή, κατ’ αδικαιολόγητη δυσμενή διάκριση, άλλη κατηγορία προσώπων, ως προς την οποία συντρέχει ο ίδιος λόγος, που δικαιολογεί την ειδική εκείνη μεταχείριση, η διάταξη που εισάγει τη δυσμενή αυτή διάκριση είναι ανίσχυρη ως αντισυνταγματική (βλ. Κ. Χρυσόγονος «Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002, σελ. 117-118 και 120, ΣτΕ 2153/1989 ΔικΔικ 1990, σελ. 72 επ., ΑΟ 1222/1998, ΕλλΔνη 1994 σελ.
1513, ΑΠ 337/1997 ΝοΒ 1998 σελ. 1244).
Περαιτέρω, δημόσια βάρη είναι οι άνευ ειδικού ανταλλάγματος χρηματικές παροχές των ιδιωτών προς το Κράτος. Από την διάταξη του άρθρο 4 παρ. 5 Συντ. συνάγεται ότι οι φορολογικοί νόμοι δεν μπορούν να προβαίνουν σε αδικαιολόγητες διακρίσεις ή να επιβαρύνουν δυσανάλογα και υπέρμετρα ορισμένους πολίτες ή κατηγορίες πολιτών. Η αρχή της φορολογικής ισότητας, που καθιερώνεται στο
αμέσως ανωτέρω άρθρο, επιβάλλει την όμοια φορολογική μεταχείριση ατόμων που βρίσκονται κάτω από τις ίδιες οικονομικές συνθήκες (οριζόντια φορολογική ισότητα) και την ανόμοια μεταχείριση εκείνων που βρίσκονται κάτω από διαφορετικές συνθήκες (κάθετη φορολογική ισότητα), έτσι ώστε να μην είναι συνταγματικά ανεκτή ούτε η άνιση μεταχείριση όμοιων περιπτώσεων ούτε η ίση μεταχείριση ανόμοιων (βλ. Γκέρτσος στο Συλλογικό Έργο «Σύνταγμα Κατ’ άρθρο ερμηνεία», εκδ. Σάκκουλα, 2017, σελ. 1210, Φινοκαλιώτης «Φορολογικό Δίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, 1999, σελ. 140). Η ίδια ως άνω διάταξη προσδιορίζει τι μπορεί, αλλά και τι πρέπει να αποτελεί κριτήριο διαφορετικής μεταχείρισης και τούτο είναι οι δυνάμεις, δηλαδή οι οικονομικές δυνατότητες του πολίτη. Στο κριτήριο αυτό θα μπορούσαν να προστεθούν και ορισμένα άλλα, που ρητά και με σαφήνεια προβλέπει το ίδιο το Σύνταγμα, όπως η προστασία της οικογένειας, των αναπήρων, πασχόντων και απόρων και η φροντίδα για την απόκτηση πρώτης κατοικίας από όσους την στερούνται (άρθρ. 21 Συντ.), καθώς και η προαγωγή της οικονομίας ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών (άρθρ. 106 παρ. 1 Συντ.). Ειδικότερα, μάλιστα, από την υποχρέωση του Κράτους για περίθαλψη των απόρων μπορεί να συναχθεί έμμεσα επιχείρημα υπέρ της φοροαπαλλαγής ενός ελάχιστου ορίου συντήρησης, ήτοι διαφορετικής αντιμετώπισης των οικονομικά ασθενεστέρων με βάση αντικειμενικά κριτήρια κόστους ζωής (Φορτσάκη, Φορολογικό Δίκαιο, 2003, σελ. 112, ΑΠ 206/1995, ΤοΣ 1996 σελ. 805).
Εξάλλου, ο συνταγματικός Νομοθέτης, συμπληρώνοντας την ανωτέρω αρχή της ισότητας στα δημόσια βάρη, ορίζει στην διάταξη του άρθρου 78 παρ. 1 Συντ. τα στοιχεία από τα οποία, και μόνον, μπορεί να τεκμαρθεί φοροδοτική ικανότητα (εισόδημα, περιουσία, δαπάνες και συναλλαγές, βλ. Κοφίνης ό.π., σελ. 66, Γκέρτσος ό.π. σελ. 1210 και Φινοκαλιώτης-Μπάρμπας «Δημόσια Οικονομικά Φόροι-Δημόσια Δάνεια», εκδ. Σάκκουλα, 2001, σελ. 64-65). Ωστόσο, άλλα κριτήρια, εκτός από αυτά, δεν μπορούν να αποτελέσουν θεμιτό λόγο διαφορετικής μεταχείρισης, καθώς, σε διαφορετική περίπτωση, η διάταξη της παρ. 5 του άρθρ. 4 Συντ. θα έχανε, μέσω της ερμηνείας της, το ιδιαίτερο κανονιστικό της περιεχόμενο. Συνεπώς, οι φορολογικές απαλλαγές, έστω κι αν κρίνονται θεμιτές, δεν παύουν να συνιστούν εξαίρεση από τον κανόνα της ισότητας στα δημόσια βάρη και, συνεπώς, οφείλουν να ερμηνεύονται στενά, καθώς μόνο συγκεκριμένη ρητή συνταγματική πρόβλεψη θα μπορούσε να τις δικαιολογήσει (βλ. Χρυσόγονος ό.π., σελ. 142-144).

Κατόπιν των ανωτέρω,

παρακαλείται ο Συνήγορος του Πολίτη, υπό την ειδική αρμοδιότητα που έχει ως «Πλαίσιο Προαγωγής» (άρθρο 72, ν. 4488/2017) για την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ (CRPD), όπως παρέμβει προκειμένου να εφαρμοστεί η αρχή της ισότητας και ειδικότερα την αρχή της φορολογικής ισότητας, βάσει του άρθρου 4 και του άρθρου 21 του Συντάγματος, καθώς και του άρθρου 28 της CRPD. Επιπλέον, ο ΣτΠ, ως Πλαίσιο Προαγωγής, παρακαλείται να παρέμβει προκειμένου να εφαρμοστούν οι τελικές παρατηρήσεις,  υπ’ αρ. 41, της Ειδικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ προς το ελληνικό κράτος (29.10.2019):³

Ανεκτό βιοτικό επίπεδο και κοινωνική προστασία (άρθρο 28)
41. Η Επιτροπή συνιστά στο συμβαλλόμενο Κράτος να αναμορφώσει τις σχετικές νομοθετικές διατάξεις και πρακτικές που αφορούν προνοιακά επιδόματα, παροχές, συντάξεις και φοροαπαλλαγές για τα άτομα με αναπηρία, εναρμονίζοντας τους υπάρχοντες κανόνες και καταργώντας κανόνες και πρακτικές που παράγουν διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών που υπάρχουν στο σύστημα πιστοποίησης της αναπηρίας. Η Επιτροπή συνιστά, επίσης, στο συμβαλλόμενο Κράτος να διασφαλίσει την αποτελεσματική εφαρμογή του υπάρχοντος πλαισίου κοινωνικής προστασίας, και προοδευτικά να αναπτύξει περαιτέρω μέτρα για τη διασφάλιση επαρκούς βιοτικού επιπέδου για τα άτομα με αναπηρία.

Ολοκληρώνοντας, παρακαλώ τον ΣτΠ, τα έγγραφα που μου στέλνει να μου τα στέλνει με τον ηλεκτρονικό τρόπο επικοινωνίας στο email που του έχω δηλώσει (βάσει ν. 2672/1998, άρθρο 14).

Με εκτίμηση, Ανδρέας Μπαρδάκης,

άμεσα ενδιαφερόμενος πολίτης με αναπηρία,
με το δικαίωμα που μου δίνει η CRPD, άρθρο 33, παρ. 3 (Ν. 4074/2012) να εμπλέκομαι και να συμμετέχω πλήρως στη διαδικασία παρακολούθησης της εθνικής εφαρμογής της Σύμβασης, και ως ακτιβιστής για τα δικαιώματα των ΑμεΑ, δημιουργός της μεγαλύτερης διαδικτυακής κοινότητας για τα δικαιώματα των ΑμεΑ «Συνήγορος των ΑμεΑ» (αφού απαριθμεί περισσότερα από 64.000 μέλη μέχρι στιγμής).



¹Έντυπο ΟΠΕΚΑ, https://opeka.gr/wp-content/uploads/2020/03/Πρόγραμμα-οικονομικής-ενίσχυσης-παραπληγικών-τετραπληγικών.doc
²http://efotopoulou.gr/i-archi-tis-isotitas-ke-idikotera-i-archi-tis-forologikis-isotitas-apospasma-tis-apofasis-irpatr-402018-tnp-dsa/
³https://www.esamea.gr/publications/others/4441-telikes-paratiriseis-stin-arxiki-ekthesi-tis-elladas-apo-tin-epitropi-toy-oie-gia-ta-dikaiomata-ton-atomon-me-anapiria