Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος των καταναλωτών στην κυκλική οικονομία»

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος των καταναλωτών στην κυκλική οικονομία»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 353/03)

Εισηγητής: ο κ. Carlos TRIAS PINTÓ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.7.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.7.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	545
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	200/4/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προσβλέπει σε έναν στρατηγικό αναπροσανατολισμό, σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, που να προάγει σταθερά νέα πρότυπα κυκλικότητας, όχι μόνο παρέχοντας σε όλους τους φορείς τη δυνατότητα να ευθυγραμμιστούν, αλλά και θέτοντας τους καταναλωτές στο επίκεντρο των δημόσιων πολιτικών.

1.2.

Συνεπώς, η κυκλικότητα της οικονομίας και ο περιορισμός της υπερκατανάλωσης θα επιτύχουν βαθμιαία την απαιτούμενη ένταση και αποτελεσματικότητα όσο θα ενισχύεται ο ρόλος του καταναλωτή στην υπέρβαση του σημερινού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης, καθώς οι καθημερινές πράξεις κατανάλωσης είναι ο αποτελεσματικότερος μοχλός της αλλαγής.

1.3.

Απαιτείται εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου αυτο-μαθητεία, καθώς επίσης και όσο το δυνατόν αντικειμενικότερη ενημέρωση σχετικά με τις επιλογές κατανάλωσης, και προσανατολισμός του καταναλωτή προς την κυκλική συμπεριφορά. Επί του προκειμένου, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον ρόλο των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών και των οργανώσεων καταναλωτών.

1.4.

Η υλοποίηση των δράσεων θα μετράται με τη χρήση των δεικτών αντικτύπου που αναπτύσσονται βάσει του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης 12 (ΣΒΑ 12) (1) των Ηνωμένων Εθνών και των σχετικών επιδιώξεων, οδηγώντας σε νέες διαδικασίες τυποποίησης.

1.5.

Οι υπόλοιποι 16 ΣΒΑ και οι αντίστοιχες επιδιώξεις θα συμπληρώσουν τις εκτιμήσεις αντικτύπου, ενώ ο ΣΒΑ 17 «Συμμαχίες» θα προετοιμάσει τους χώρους συν-δημιουργίας και συνυπευθυνότητας, ενισχύοντας το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα και την απαιτούμενη δυνατότητα κλιμάκωσης, λαμβάνοντας υπόψη τον εγκάρσιο χαρακτήρα της συνειδητής κατανάλωσης.

1.6.

Ο υπολογισμός του κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου των προϊόντων στις διάφορες αλυσίδες αξίας προσφέρει τεράστιες δυνατότητες πληροφόρησης του καταναλωτή, χρήσιμης για τις καταναλωτικές επιλογές του, στο πλαίσιο της ψηφιακής κοινωνίας. Η ΕΟΚΕ εμμένει στην ανάγκη χρήσης αξιόπιστων, συγκρίσιμων και εξακριβώσιμων δεικτών αντικτύπου. Ειδικότερα, δίνει έμφαση στη σπουδαιότητα που έχει η παρακολούθηση των δεικτών που αφορούν χημικά υλικά, μεταξύ άλλων όσον αφορά τον χειρισμό τους.

1.7.

Οι δράσεις θα πρέπει να είναι καθολικά επωφελείς και να μην αποτελούν μια ενιαία λύση για κάθε περίπτωση αλλά να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες περιστάσεις που χαρακτηρίζουν την κάθε περιοχή και τον κάθε τομέα δραστηριότητας, κάνοντας χρήση προσεγγίσεων από τη βάση προς την κορυφή με την κατά περίπτωση συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων. Αυτές οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να εντάσσονται πλήρως στην ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών και να συντονίζονται με γνώμονα τη θεσμική εδραίωση και την ενίσχυση της δύναμης των οργανώσεων των καταναλωτών.

1.8.

Ο ηγετικός ρόλος της Ευρώπης στα διάφορα μοντέλα της κυκλικής οικονομίας θα πρέπει να συνδέεται με τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού περιβάλλοντος ευνοϊκού για τη διεθνοποίηση των αγαθών και των υπηρεσιών της κυκλικής οικονομίας και να ανατροφοδοτείται με τις πρωτοπόρες εμπειρίες χωρών όπως η Νότια Κορέα (2). Αυτά τα μοντέλα θα πρέπει να συνοδεύονται από συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για μια δίκαιη μετάβαση προς περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομίες και κοινωνίες (3), που να εξασφαλίζουν επίσης ισότιμους όρους ανταγωνισμού απέναντι σε καιροσκοπικά προϊόντα τρίτων χωρών.

1.9.

Η διαφήμιση και οι εμπορικές πρακτικές διαδραματίζουν καίριο ρόλο για τις καταναλωτικές αποφάσεις. Οι πολιτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης θα πρέπει οπωσδήποτε να συμβάλλουν ώστε να ξεπεραστούν οι πρακτικές ψευδεπίγραφης οικολογικής και κοινωνικής ταυτότητας (greenwashing και socialwashing). Από αυτήν την άποψη, θα πρέπει να ενισχυθεί το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο εποπτείας και διαπίστευσης των διαφόρων μεταβάσεων προς την κυκλική οικονομία.

1.10.

Η φορολογία και οι υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις συνιστούν αποτελεσματικά εργαλεία για την ένταξη του μοντέλου επιβραβεύσεων της υπεύθυνης παραγωγής και κατανάλωσης στο πλαίσιο μιας σταδιακής τυποποίησης των προϊόντων και των υπηρεσιών. Όσον αφορά τη φορολογία, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν αποτελεσματικούς τρόπους για την εφαρμογή μιας προσέγγισης επιβράβευσης, επιδιώκοντας μια σταδιακή σύγκλιση της κυκλικής φορολογίας που να συμβάλει στην Ευρωπαϊκή ενιαία αγορά, ενώ όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, οι τοπικές αρχές θα πρέπει να καταρτίσουν συνοδευτικά προγράμματα για τους «βιώσιμους προμηθευτές» ώστε να διευκολύνουν την προσαρμογή και κλιμάκωση της παραγωγής τους, η οποία συχνά δεν επαρκεί για την κάλυψη των τρεχουσών απαιτήσεων ανάθεσης συμβάσεων.

1.11.

Επίσης, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την προαιρετική επισήμανση, ως μεταβατικό στάδιο προς την υποχρεωτική επισήμανση, υπό τον όρο να βασίζεται σε ανεξάρτητα και εξακριβωμένα προαιρετικά συστήματα περιβαλλοντικής ποιότητας. Η προώθηση του οικολογικού σήματος της ΕΕ (4) και η επέκτασή του σε περισσότερα προϊόντα θα το καταστήσει εμβληματικό «σήμα» βιώσιμης επιλογής στην Ευρώπη.

1.12.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι είναι κατεπείγουσα η ανάγκη βελτίωσης του οικολογικού σχεδιασμού μέσω της συστηματικής διερεύνησης των απαιτήσεων διάρκειας ζωής, επισκευής, χημικών συστατικών κ.λπ., με τήρηση των κοινωνικών κριτηρίων και με την προώθηση τοπικών δικτύων κατανάλωσης και πρακτικών παραγωγού-καταναλωτή (prosumer).

2.   Εισαγωγή και ιστορικό

2.1.

Στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη οι ποιοτικοί παράγοντες, που αφορούν την αποφυγή της εκμετάλλευσης της εργασίας και του περιβάλλοντος, τις ισότιμες συνθήκες διαβίωσης με βάση τους διαθέσιμους πόρους του πλανήτη, και, σε τελική ανάλυση, ένα μοντέλο που να εξισορροπεί την οικονομική ευημερία, τα περιβαλλοντικά ζητήματα και την κοινωνική ένταξη (5).

2.2.

Η κυκλική οικονομία πρέπει να αποτελεί ένα μοντέλο ανθρώπινης συμπεριφοράς συμβατό με τους κανόνες λειτουργίας της φύσης, που να διατηρεί και να αναγεννά το φυσικό κεφάλαιο.

2.3.

Πολυάριθμες μελέτες, προτάσεις και γνωμοδοτήσεις έχουν εκπονηθεί μέχρι στιγμής σχετικά με τη μετάβαση από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία. Οι μελέτες αυτές εστιάζονται στην παραγωγή και μόλις και μετά βίας θίγουν τον ρόλο του καταναλωτή, ο οποίος είναι καίριος παράγων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κυκλικής οικονομίας.

2.4.

Κατ’ αρχάς, παρατηρείται ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ των όσων δηλώνει ο καταναλωτής, ο οποίος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις (6), και της συμπεριφοράς του, η οποία επηρεάζεται από το φαινόμενο low cost, όπου συχνά η τιμή (στη διαμόρφωση της οποίας δεν λαμβάνεται υπόψη το εξωτερικό κόστος) έχει προτεραιότητα έναντι της συνολικής ποιότητας του προϊόντος ή της υπηρεσίας.

2.5.

Συνεπώς, τα στοιχεία παύουν να ισχύουν όταν περνάμε από τις αντιλήψεις και τις προσδοκίες στις δράσεις και τις δεσμεύσεις. Γίνεται τότε εμφανής η ένταση μεταξύ του προσιτού και του βιώσιμου, ενώ η πληροφόρηση και η επιμόρφωση αναδεικνύονται σε βασικούς παράγοντες για τη βελτιστοποίηση της συμμετοχής του καταναλωτή στη διαδικασία.

2.6.

Στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την κυκλική οικονομία έγιναν κάποιες σαφείς αναφορές στη συμπεριφορά του καταναλωτή, τις οποίες και υποστήριξε η ΕΟΚΕ (7).

2.7.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, από την πλευρά της, στη γνωμοδότησή της με τίτλο «Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία» (8), τονίζει τη σημασία της συμπεριφοράς των καταναλωτών και των κοινωνικών τάσεων, επισημαίνοντας τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές στην ενίσχυση των δράσεων εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικής εξειδίκευσης που θα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση της βιώσιμης κατανάλωσης, της διαφύλαξης των πόρων και της πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, καθώς και της ευθύνης των παραγωγών κατά τα στάδια σχεδιασμού και εμπορίας.

2.8.

Τέλος, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας μπορούν επίσης να στηρίξουν συγκεκριμένες καινοτόμες μορφές κατανάλωσης: κοινή χρήση προϊόντων και υποδομών (συνεργατική οικονομία), κατανάλωση υπηρεσιών αντί προϊόντων, χρήση πλατφορμών πληροφορικής ή ψηφιακών πλατφορμών κ.λπ.

3.   Η κυκλική οικονομία στις πολιτικές της ΕΕ

3.1.

Πέραν των κανονιστικών και παραγωγικών πτυχών, πραγματική πρόκληση στο πλαίσιο των πολιτικών της ΕΕ για την κυκλική οικονομία αποτελεί η κινητοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου που αντιπροσωπεύει η συμπεριφορά των καταναλωτών μέσω των καθημερινών συνηθειών και αποφάσεών τους. Για το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των μεμονωμένων δράσεων απαιτείται η πλήρης συμμετοχή των καταναλωτών ως αποτελεσματικός μοχλός αλλαγής.

3.2.

Στην ανακοίνωση με τίτλο «Το κλείσιμο του κύκλου – Ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία» (9) διατυπώνεται το συμπέρασμα ότι «Οι επιλογές που πραγματοποιούνται από εκατομμύρια καταναλωτές μπορούν να υποστηρίξουν ή να παρεμποδίσουν την κυκλική οικονομία».

3.3.

Αναφέρεται ότι «[α]ντιμέτωποι με μια πληθώρα σημάτων και περιβαλλοντικών ισχυρισμών, οι καταναλωτές στην ΕΕ συχνά δυσκολεύονται να διακρίνουν τις διαφορές μεταξύ των προϊόντων ή να εμπιστευτούν τις παρεχόμενες πληροφορίες. Και επιπλέον, οι οικολογικοί ισχυρισμοί δεν συμμορφώνονται πάντοτε με τις νομικές απαιτήσεις αξιοπιστίας, ορθότητας και σαφήνειας».

3.4.

«Η τιμή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα που επηρεάζει τις αγοραστικές αποφάσεις, τόσο στην αλυσίδα αξίας όσο και για τον τελικό καταναλωτή. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να παρέχουν κίνητρα και να χρησιμοποιούν οικονομικά εργαλεία, όπως η φορολόγηση, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι τιμές των προϊόντων εκφράζουν καλύτερα το αντίστοιχο περιβαλλοντικό κόστος. Κάποια θέματα που σχετίζονται με τις εγγυήσεις, όπως η νόμιμη περίοδος εγγύησης και η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης […] προστατεύουν τους καταναλωτές από τα ελαττωματικά προϊόντα και συμβάλλουν στη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της δυνατότητας επισκευής των προϊόντων […]».

3.5.

Ωστόσο, ενώ περιλαμβάνει πολλές από τις βασικές παραμέτρους της βιωσιμότητας, η ανακοίνωση αγνοεί τις πολλαπλές αλληλεπιδράσεις που λαμβάνουν χώρα στις διάφορες αλυσίδες αξίας, αποδίδοντας στον καταναλωτή δευτερεύοντα ρόλο.

4.   Σημερινή κατάσταση των πολιτικών της ΕΕ

4.1.

Η Ευρώπη διαθέτει ήδη το κανονιστικό πλαίσιο για να προάγει την υπεύθυνη ανάθεση συμβάσεων (10), και συγκαταλέγεται, χάρη στις δυνατότητές της (11), στις κινητήριες δυνάμεις της κυκλικής οικονομίας. Εντούτοις, παρατηρούνται πολυάριθμες δυσκολίες στην αποτελεσματική εφαρμογή του πλαισίου αυτού και, ως εκ τούτου, απαιτείται μεγαλύτερη σαφήνεια ως προς τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που θεωρούνται κυκλικά.

4.2.

Με αφετηρία μια δυναμική ορολογία, καθώς πρόκειται για μια μετάβαση που θα πρέπει να ανατροφοδοτηθεί με τις ορθές πρακτικές των διαφόρων αλυσίδων αξίας, θα πρέπει να διερευνηθούν παγκόσμιες διαδικασίες τυποποίησης που να βασίζονται σε νέα στοιχεία μέτρησης, καθώς μια πολυμερής και παγκοσμιοποιημένη οικονομία χρειάζεται μια κοινή γλώσσα.

4.3.

Το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις βιώσιμες επενδύσεις και ο κανονισμός για τη νέα ταξινόμηση των βιώσιμων δραστηριοτήτων (12) οδηγούν σε μια νέα οικογένεια κοινωνικοπεριβαλλοντικών δεικτών αντικτύπου που συνάδουν πλήρως με τις κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών.

4.4.

Χάρη στη στήριξη που παρέχεται με πόρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίοι έχουν πλέον ενισχυθεί και ενταχθεί στο πρόγραμμα InvestEU, προβλέπεται μια σημαντική επανεστίαση των επενδύσεων σε δραστηριότητες που συμβάλλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην πρόληψη της εξάντλησης των φυσικών πόρων. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν την ανακαίνιση των προοριζόμενων για κατοικία κτιρίων και τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας (13). Και οι δύο αυτές δραστηριότητες συνδέονται με τις άμεσες αποφάσεις των καταναλωτών.

4.5.

Η δέσμη μέτρων για τη νέα συμφωνία για τους καταναλωτές, με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, θα συμβάλει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών (14). Κατά την ΕΟΚΕ (15), η βελτίωση του πλαισίου εφαρμογής της νομοθεσίας για την κατανάλωση συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την ισόρροπη ανάπτυξη της κυκλικότητας.

4.6.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η κοινή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΟΚΕ που προωθεί την πλατφόρμα European Circular Economy Stakeholder Platform (16), ένα «δίκτυο δικτύων» το οποίο αποτελεί σημείο συνάντησης για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και λύσεων. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης, μεταξύ άλλων, το φόρουμ Retail Forum (REAP) (17) και η πλατφόρμα EU Platform on Food Losses and Food Waste (18).

5.   Μελλοντικές δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

5.1.

Η Επιτροπή, στο πλαίσιο των εργασιών της για τον οικολογικό σχεδιασμό, θα μελετήσει ορισμένες επιμέρους αναλογικές απαιτήσεις για τη βιωσιμότητα, την πληροφόρηση σχετικά με την κοινή χρήση και τις επισκευές, καθώς και τη διαθεσιμότητα ανταλλακτικών. Θα εξετάσει επίσης την προσθήκη πληροφόρησης σχετικά με τη βιωσιμότητα στην ενεργειακή επισήμανση.

5.2.

Στις αναθεωρημένες προτάσεις για τα απόβλητα, η Επιτροπή εξετάζει νέους κανόνες με στόχο την προώθηση των δραστηριοτήτων επαναχρησιμοποίησης.

5.3.

Η Επιτροπή θα επιδιώξει την αυστηρότερη εφαρμογή των εγγυήσεων για τα υλικά αγαθά, θα εξετάσει δυνατότητες βελτίωσης και θα καταπολεμήσει τους ψευδείς οικολογικούς ισχυρισμούς.

5.4.

Η Επιτροπή θα καταρτίσει ένα πρόγραμμα ανεξάρτητων δοκιμών στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», με στόχο την επίτευξη προόδου στα ζητήματα που αφορούν ενδεχόμενες πρακτικές πρόωρης απαξίωσης (19).

5.5.

Η Επιτροπή θα ενισχύσει την εδραίωση των οικολογικών δημόσιων συμβάσεων, συμβάλλοντας στην ένταξη της κυκλικής οικονομίας στα νέα ή στα αναθεωρημένα κριτήρια.

6.   Μεταβαίνουμε πράγματι προς μια κυκλική οικονομία;

6.1.

«Η βιωσιμότητα συνιστά μια [μελλοντοστραφή] διαδικασία […] [όπου] οι συμπεριφορές, οι πράξεις και οι αποφάσεις των κυβερνήσεων, των εταιρειών, των εργαζομένων, των πολιτών και των καταναλωτών θα καθοδηγούνται από τη συνειδητοποίηση των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών τους επιπτώσεων κατά τρόπο υπεύθυνο» (20).

6.2.

Κατά την ΕΟΚΕ, τα θεσμικά όργανα της Ένωσης επικεντρώνονται στις σχετικές με το περιβάλλον και την παραγωγή πτυχές της κυκλικής οικονομίας„ και ελάχιστα στις κοινωνικές και καταναλωτικές. Συνεπώς, υπάρχει ο κίνδυνος κυκλικής μετάβασης προς μια άλλη γραμμική οικονομία.

6.3.

Από ολιστικής άποψης, ο προορατικός ρόλος του καταναλωτή δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια απλή ασύμμετρη συμμετοχή, στο πλαίσιο της οποίας θα ενεργεί ως αστικός φορέας ανακύκλωσης οικιακών αποβλήτων, αλλά θα πρέπει να του παρέχει δυνατότητα παρέμβασης καθ’ όλον τον κύκλο της διαδικασίας.

6.4.

Το θετικό είναι ότι έχουμε στη διάθεσή μας μια σημαντική δέσμη εργαλείων για την κυκλική οικονομία, τα οποία βασίζονται στους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) και τις συναφείς επιδιώξεις, σε συνδυασμό με τα δεσμευτικά πρωτόκολλα της Συμφωνίας του Παρισιού (21) για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, που συναπαρτίζουν ένα καθολικό πλαίσιο τεράστιου δυναμικού.

6.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι όσο καλύτερα θα συνδυάζονται οι χώροι μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, συνδέοντας την κυκλική οικονομία με την εκάστοτε περιοχή, τόσο αποτελεσματικότερη θα καταστεί η μετάβαση και τόσο καλύτερα θα προσαρμοστεί στον ΣΒΑ 12 (υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή).

7.   Προτάσεις της ΕΟΚΕ προκειμένου να αποκτήσουν οι καταναλωτές πιο πρωταγωνιστικό ρόλο στα πρότυπα κυκλικής οικονομίας

7.1.

Υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία (ή RRI, όπως είναι το ακρώνυμο στα αγγλικά), στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη»: θα διευκολυνθεί η ισόρροπη συμμετοχή όλων των παραγόντων και κυρίως των καταναλωτών και/ή των εκπροσώπων τους.

7.2.

Οικολογικός σχεδιασμός και οικολογική καινοτομία: θα ενδυναμωθεί, από την άποψη της περιβαλλοντικής συνυπευθυνότητας, η ενεργός συμμετοχή των καταναλωτών μέσω πρακτικών δημιουργίας κοινής αξίας, η οποία θα μπορεί να αποτελεί αντικείμενο διαπίστευσης μέσω επίσημα ρυθμιζόμενων διακριτικών σημάτων ποιότητας.

7.3.

Θα ενθαρρυνθεί η συνδρομή των καταναλωτών στον προγραμματισμό των πολιτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης μέσω της συμμετοχής σε περιβάλλον δοκιμής πιλοτικών προϊόντων ή υπηρεσιών, για την εκ των προτέρων από κοινού επικύρωσή τους.

7.4.

Θα γίνει απογραφή ορθών κυκλικών πρακτικών, με επιδίωξη της συμμετοχής και των καταναλωτών, και θα διαδοθούν ευρέως όσες από αυτές έχουν μεγαλύτερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.

7.5.

Ενθάρρυνση της προαιρετικής επισήμανσης με πληροφορίες σχετικά με τη μείωση των εκπομπών, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την αποτελεσματική χρήση των πόρων ή τη μη χρήση εξαρτημάτων που έχουν αυξημένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Στόχος είναι η επισήμανση αυτή να καταστεί αργότερα υποχρεωτική. Θα καθιερωθεί η χρήση επισήμανσης όπου θα αναγράφεται η εκτιμώμενη διάρκεια ζωής του προϊόντος, η οποία θα συνδέεται με τη δυνατότητα αγοράς ανταλλακτικών και με επιλογές επισκευής. Λαμβανομένης υπόψη της πίεσης των καταναλωτών, θα ενθαρρυνθεί η διεύρυνση των περιόδων εγγύησης του προϊόντος, με χρήση των συστημάτων επίσημης αναγνώρισης, της φορολογίας και των δημόσιων συμβάσεων.

7.6.

Στο πλαίσιο της δέσμης για τη νέα συμφωνία για τους καταναλωτές, θα θεσπιστούν μηχανισμοί αποζημίωσης των καταναλωτών για την αγορά αγαθών και προϊόντων τα οποία έχουν αποτελέσει αντικείμενο πρακτικών πρόωρης απαξίωσης.

7.7.

Θα παρακολουθείται η χρήση υλικών πολύ μικρής διάρκειας (όπως είναι το πλαστικό μίας χρήστης) (22) και η συσκευασία των προϊόντων (23). Επίσης, θα εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι των χημικών ουσιών, με αποτέλεσμα μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την πρόληψη αντιπαραγωγικών πρακτικών ανακύκλωσης.

7.8.

Πληροφόρηση του καταναλωτή για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα: προσιτή, κατανοητή και ειλικρινής. Θα παρακολουθούνται και, κατά περίπτωση, θα δημοσιοποιούνται οι κακές πρακτικές που συνίστανται σε μη επαρκώς τεκμηριωμένους ισχυρισμούς.

7.9.

Εκστρατείες πληροφόρησης απευθυνόμενες στους καταναλωτές, και κυρίως στους νέους, για οικονομικά πρότυπα βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης, με χρήση διάφορων στρατηγικών «ώθησης» και συνυπολογισμό των πολιτισμικών και ιδιοσυγκρασιακών παραγόντων (24).

7.10.

Παροχή εκπαίδευσης (διαρκώς και από πολύ μικρή ηλικία) σχετικά με την πλήρη μεθοδολογία του κύκλου ζωής του προϊόντος (κατασκευή τμημάτων, σπονδυλωτή κατασκευή, ανθεκτικότητα, δυνατότητα επισκευής, επαναχρησιμοποίηση και ενεργειακή απόδοση), με έντονο πρακτικό χαρακτήρα.

7.11.

Ενίσχυση των δεξαμενών απασχόλησης που συνδέονται με τις δραστηριότητες επαναχρησιμοποίησης, επισκευής και ανακύκλωσης υψηλής προστιθέμενης αξίας (αναβαθμιστική ανακύκλωση), στο πλαίσιο της στρατηγικής για μια ψηφιακή ενιαία αγορά (25).

7.12.

Διασφάλιση από τις αρμόδιες αρχές —στο οικείο επίπεδο αρμοδιοτήτων— επαρκών υποδομών και πόρων για τη χωριστή αποκομιδή σε κάθε χώρο παραγωγής αποβλήτων.

7.13.

Αναγνώριση δήμων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων και άλλων θεσμών που ενσωματώνουν πρωτόκολλα συμμετοχής των καταναλωτών σε δράσεις της κυκλικής οικονομίας μέσω ανιόντων προτύπων.

7.14.

Ανάπτυξη και διεύρυνση εμπειριών στον τομέα των νέων οικονομικών προτύπων, κατά προτίμηση σχετικά με τη συνεργατική οικονομία και τη λειτουργική οικονομία, σε οριοθετημένες περιοχές, με τη διάκριση «κυκλικοί δήμοι», εν είδει προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης.

7.15.

Ενδυνάμωση του ρόλου των ενώσεων καταναλωτών στην κυκλική οικονομία, μέσω ειδικής τεχνικής βοήθειας και πόρων.

7.16.

Δημοσίευση και διάδοση των βέλτιστων πρακτικών επιχειρήσεων στην κυκλική οικονομία, μέσω της εποπτείας των οργανώσεων καταναλωτών.

7.17.

Προώθηση των τοπικών δικτύων κατανάλωσης, της παραγωγής-κατανάλωσης (prosumption) και των πρακτικών «φτιάξε το μόνος σου» και «κάνε το μόνος σου» (make it yourself/do it yourself).

---

(1)  https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals/goal-12-responsible-consumption-and-production.html

(2)  Η κυκλική οικονομία αποτέλεσε το βασικό επίκεντρο των συζητήσεων σχετικά με τις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) στο πλαίσιο του Φόρουμ της κοινωνίας πολιτών στη Σεούλ, τον Απρίλιο του 2018, για την εμπορική συμφωνία ΕΕ – Νότιας Κορέας.

(3)  Κατευθυντήριες γραμμές της ΔΟΕ για μια δίκαιη μετάβαση προς οικολογικά βιώσιμες οικονομίες και κοινωνίες για όλους.

(4)  Το Συμβούλιο Οικολογικής Σήμανσης της ΕΕ χρησιμοποιεί πλέον νέα κυκλικά κριτήρια και δείκτες σχετικά με τη χρήση και τη διάθεση των προϊόντων, σύμφωνα με τη μεθοδολογία του κύκλου ζωής του προϊόντος.

(5)  Βλέπε τη σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Sibiu και πέραν αυτού», ΕΕ C 228 της 24.2.2016, σ. 37.

(6)  Ειδικό Ευρωβαρόμετρο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2017: το 94 % των Ευρωπαίων θεωρεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος είναι πολύ ή αρκετά σημαντική, με τον αυξανόμενο όγκο των αποβλήτων να αποτελεί τον κύριο παράγοντα ανησυχίας. Επιπλέον, ποσοστό 87 % θεωρεί ότι μπορεί να διαδραματίσει πολύ ή αρκετά σημαντικό ρόλο.

(7)  Βλέπε ΕΕ C 230 της 14.7.2015, σ. 99, ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 98, ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 80, ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 102, ΕΕ C 283 της 10.8.2018, σ. 61 και ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 97.

(8)  ΕΕ C 88 της 21.3.2017, σ. 83.

(9)  COM(2015) 614 final.

(10)  Βλέπε οδηγίες 2014/23/ΕΕ, 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ.

(11)  Οι δημόσιες συμβάσεις στην Ευρώπη αγγίζουν το 15 % του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕγχΠ).

(12)  COM(2018) 353 final, εγκρίθηκε από τους συννομοθέτες τον Μάρτιο του 2019.

(13)  Τον Μάρτιο του 2019 οι συννομοθέτες ενέκριναν την ταξινομία των βιώσιμων δραστηριοτήτων.

(14)  Την απογοητευτική συμφωνία της επιτροπής IMCO του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα ελαττωματικά προϊόντα (Φεβρουάριος 2018) ακολούθησε μια εποικοδομητική συμφωνία: μεγαλύτερη προστασία για τις διαδικτυακές αγορές καθώς και βούληση για την επιβολή κυρώσεων λόγω του φαινομένου της διπλής ποιότητας των ειδών διατροφής (Απρίλιος 2018).

(15)  ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 66.

(16)  https://circulareconomy.europa.eu/platform/

(17)  http://ec.europa.eu/environment/industry/retail/about.htm

(18)  https://webgate.ec.europa.eu/flwp/

(19)  Το έργο «PROMPT» στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» αφορά την εξακρίβωση της πρόωρης απαξίωσης και θα περιλαμβάνει προτάσεις για τη βελτίωση της διάρκειας ζωής του προϊόντος, συμπεριλαμβανομένης της επισκευής. Την κοινοπραξία απαρτίζουν οργανώσεις καταναλωτών όπως οι ANEC/BEUC/ICRT και Test Achats, UFC Que Choisir, OCU, Stiftung Warentest, Consumentenbond και ερευνητικά ιδρύματα (TU Delft, Fraunhofer IZM), καθώς και οργανώσεις επισκευής (RUSZ, Ifixit).

(20)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Ας αφουγκραστούμε τους πολίτες της Ευρώπης για ένα βιώσιμο μέλλον (Sibiu και πέραν αυτού)», ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 37.

(21)  https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement

(22)  ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 207.

(23)  Συχνά είναι υπερβολική και ακατάλληλη, καθώς καθορίζεται βάσει στρατηγικών μάρκετινγκ.

(24)  Για παράδειγμα, η πρακτική του doggy bag δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στη Νότια Ευρώπη.

(25)  Βλέπε την τελική έκθεση με τίτλο ICT for Work: Digital Skills in the Workplace.