Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης

[Κρηθέας]

Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης

 

Άρεσε γενικώς στην Αλεξάνδρεια,

τες δέκα μέρες που διέμεινεν αυτού,

ο ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης

Αριστομένης, υιός του Μενελάου. 

Ως τ’ όνομά του, κι η περιβολή, κοσμίως, ελληνική.

Δέχονταν ευχαρίστως τες τιμές, αλλά

δεν τες επιζητούσεν· ήταν μετριόφρων.

Αγόραζε βιβλία ελληνικά,

ιδίως ιστορικά και φιλοσοφικά.

Προπάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος.

Θα ’ταν βαθύς στες σκέψεις, διεδίδετο,

κι οι τέτοιοι το ’χουν φυσικό να μη μιλούν πολλά.
 

Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε.

Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος. 

Πήρε όνομα ελληνικό, ντύθηκε σαν τους Έλληνας,

έμαθ’ επάνω, κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται·

κι έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν

χαλάσει την καλούτσικην εντύπωσι

μιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά, 

κι οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό,

ως είναι το συνήθειο τους, οι απαίσιοι.
 

Γι’ αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις,

προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά·

κι έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας 

κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του.

 

Κωνσταντίνος Καβάφης 1928

[Κρηθέας]

Ο Καβάφης είναι εμφανώς επικριτικός τόσο απέναντι στον Αριστομένη όσο και στους κατοίκους της Αλεξάνδρειας, των οποίων η παιδαριώδης προσκόλληση στους τύπους και το «φαίνεσθαι» είναι που τελικά έκαναν δυνατή την απάτη του ηγεμόνα εκ δυτικής Λιβύης. Το μήνυμα του έργου όπως και τόσα άλλα έργα του Καβάφη απευθύνεται στην εποχή του ποιητή και προδίδει την αγανάκτηση αλλά και την πικρία του για τον ψευδο-διανοουμενισμό της εποχής του και τους κενούς ανθρώπους που εύκολα «γίνονται ό,τι δηλώσουν». Βέβαια, όπως σαφώς διαφαίνεται στο τέλος του ποιήματος, οι άνθρωποι αυτοί είναι τα πρώτα και τραγικότερα θύματα της απάτης τους.

Οι Αλεξανδρινοί παραμένουν αιχμάλωτοι του «φαίνεσθαι» και αδυνατούν να το ξεπεράσουν. Ο Αριστομένης μπορεί να κάνει όσα θα έκανε ένας Έλληνας σοφός, αλλά δεν κάνει εκείνα τα καθοριστικά για την ταυτότητα του. Με λίγα λόγια πληροί τις προδιαγραφές του «φαίνεσθαι», αλλά όχι του «είναι» του ρόλου. Αυτή η πραγματικότητα γίνεται προοδευτικά σαφής στην β’ και αποκορυφώνεται στην γ’ στροφή του ποιήματος. Ο Καβάφης δεν είναι καθόλου διακριτικός. Η αποδόμηση της εικόνας του Αριστομένη γίνεται ήδη με το πρώτο δίστιχο της β’ στροφής: «Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε./Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος».

Γιατί όμως είναι τυχαίος και αστείος; Επειδή πήρε ελληνικό όνομα, ντύθηκε σαν Έλληνας και ως τέτοιος έμαθε να φέρεται. Ο ίδιος έτρεμε από φόβο μήπως οι Αλεξανδρινοί καταλάβουν τα ψεύδη του από τα βαρβαρικά του ελληνικά και «τον πάρουν στο ψιλό». Προκειμένου λοιπόν να συντηρήσει τον τίτλο του Έλληνα φιλοσόφου, ο Αριστομένης καταφεύγει στην σιωπή και την προσεκτική χρήση των κλίσεων και της ελληνικής του προφοράς.

Η εικόνα του λακωνίζοντος φιλοσόφου καταρρέει κάτω από την εκκωφαντική κενότητά της.

 

https://www.fractalart.gr/kavafis-igemon-ek-dytikis-livyis/